倭瓜是什么瓜

Sala filozofów w Muzeum Kapitolińskim

百度 不过和称托运行李的目的不同，芬航称乘客的体重并不收超重费，而是为了用掌握到更加精准的乘客体重科学计算出飞机应该携带多少燃油，从而减少不必要的油费支出。

Filozofia staro?ytna – dyscyplina ukszta?towana w staro?ytnej Grecji pod koniec VII w. p.n.e., zajmuj?ca si? najbardziej fundamentalnymi pytaniami dotycz?cymi rzeczywisto?ci, cz?owieka i my?lenia. Racjonalna forma rozwa?ań odró?nia?a j? od my?li religijnej, mitologicznej i poezji. Z niej rozwin??y si? pó?niejsze formy filozofii, np. filozofia zachodniego ?redniowiecza, filozofia ?wiata islamu czy filozofia ?ydowska.

Charakterystyka

Od swoich pocz?tków, filozofia stara?a si? wyja?ni? ca?o?? tego co istnieje, czym ró?ni? si? mia?a od dyscyplin szczegó?owych, które skupia?y si? na okre?lonym przedmiocie lub stawia?y sobie granice poznawcze.

Zrozumienie to mia?o mie? charakter racjonalny i uargumentowany (w oparciu o logos), czym filozofia ró?ni?a si? zarówno od takich form rozumienia rzeczywisto?ci jak religia czy mitologia, jak i od opinii (doksa) czy wiedzy empirycznej. W staro?ytno?ci by?a najwy?szym standardem wiedzy naukowej. Jej rezultatem by?a wiedza pewna i teoretyczna (episteme), w przeciwieństwie do praktycznej wiedzy stosowanej (techne).

Powy?sza charakterystyka obecna jest u wielu historyków filozofii. Pierre Hadot wskaza? natomiast, ?e takie pojmowanie filozofii traktuje j? jako pewn? akademick? dyscyplin? poznawcz? i nie wyczerpuje w ca?o?ci tego, co staro?ytni uznawali za filozofi?. Hadot wykaza?, ?e dla wielu filozofów filozofia by?a form? ?ycia, a nauki filozoficzne mia?y uczy? jak prowadzi? dobre ?ycie, poprzez ró?nego rodzaju ?wiczenia duchowe i fizyczne .

?ród?a i oryginalno?? my?li greckiej

Filozofia staro?ytnej Grecji uznawana jest za twór swoisty, wyra?nie odr?bny nie tylko od wcze?niejszych form my?li religijnej czy m?dro?ciowej, ale tak?e od filozofii Wschodu. Od pó?nej staro?ytno?ci funkcjonowa?a koncepcja, ?e filozofia grecka wywodzi si? z kultur wschodnich. Wspó?cze?nie jednak jest ona powszechnie odrzucana i podkre?la si? jej swoisto?? . W innych kulturach staro?ytnych (egipskiej, Bliskiego Wschodu) nie by?o podobnej dyscypliny, a wczesne formy pog??bionej refleksji powsta?e na Wschodzie (pó?wysep Indyjski, Chiny) s? nazywane filozofi? przez pewne podobieństwa, a tak?e pó?niejsze kontakty. Rzecz? swoist? dla filozofii greckiej by?a jej zamiar ca?o?ciowego i g??bokiego opisu i zrozumienia rzeczywisto?ci za pomoc? rozumu, zdystansowanego wobec religijnych czy mitycznych sposobów wyja?nienia.

Na powstanie greckiej filozofii z?o?y?o si? wiele czynników, takich jak dynamiczne zmiany spo?eczne w greckich poleis, rozwój gospodarczy miast greckich, grecka kolonizacja basenu Morza ?ródziemnego, kontakty z innymi kulturami . Filozofia czerpa?a tak?e z wcze?niejszych zjawisk kultury, m.in. dzie? Homera i Hezjoda (którzy poprzez swoje kosmogonie próbowali da? mityczne wyja?nienie porz?dku wszech?wiata) czy orfizmu (z jego doktryn? wewn?trznego daimona, który jest nie?miertelny i którego trzeba wyzwoli? z cielesnego wi?zienia).

Samo s?owo "filozofia" (stgr. φιλοσοφ?α od: stgr. φ?λο? – ?mi?y, ukochany” i stgr. σοφ?α – ?m?dro??”, t?umaczone jako ?umi?owanie m?dro?ci”) pojawi?o si? dopiero w V w. p.n.e. Jego utworzenie tradycyjnie przypisywane jest Pitagorasowi, ale brak jest na to bezpo?rednich dowodów.

Epoki

Periodyzacja

Wilhelm Windelband w Geschichte der alten Philosophie (1888) podzieli? filozofi? staro?ytn? na greck?, hellenistyczn? i rzymsk?. Wielu wspó?czesnych autorów wyró?nia : - filozofi? przedsokratejsk?, - okres klasyczny, obejmuj?cy dzia?alno?? Sokratesa, Platona i Arystotelesa, jako g?ównych przedstawicieli greckiej filozofii, - okres hellenistyczny, - okres rzymski. Osobno wyró?nia si? chrze?cijańsk? my?l pó?nej staro?ytno?ci oraz staro?ytn? filozofi? bizantyńsk?.

Giovanni Reale dokona? innego podzia?u, bior?c pod uwag? g?ówny przedmiot zainteresowań i formy w jakich filozofowano.

• okres naturalistyczny - g?ównym przedmiotem zainteresowania by?a filozofia przyrody,
• okres humanistyczny - schy?ek filozofii przyrody, rozwój sofistyki i dzia?alno?? Sokrates. Zainteresowanie przenosi si? na cz?owieka,
• okres wielkich syntez Platona i Arystotelesa,
• okres szkó? hellenistycznych,
• okres religijny.

Okres przedsokratejski

Refleksja filozoficzna w okresie przedsokratejskim skupiona by?a na filozofii przyrody i metafizyce.

Za pocz?tek filozofii staro?ytnej uwa?a si? rozwój tzw. szko?y jońskiej w Jonii na obrze?ach Azji Mniejszej w VII-VI w. p.n.e. Za pierwszego filozofa uwa?a si? Talesa z Miletu, a innymi wybitnymi jej przedstawicielami byli Anaksymander, Anaksymenes czy Heraklit. G?ównym problemem dla filozofów jońskich by?a kosmologia, struktura ?wiata i podstawowa zasada nim rz?dz?ca (arché). Poszczególni filozofowie dawali odmienne odpowiedzi na ten problem: Tales z Miletu uwa?a?, ?e jest nim woda, a jego uczeń Anaksymander, ?e jest to apeiron (bezkres). Anaksymenes dopatrywa? si? jej w powietrzu, a Heraklit w ogniu.

W Italii odr?bn? szko?? za?o?y? Pitagoras w VI w. p.n.e. Pitagorejczycy przyjmowali nast?puj?ce za?o?enia: dusza ludzka istnieje oddzielnie od cia?a; po ?mierci w?druje i mo?e ??czy? si? z dowolnym cia?em. Zasad? podstawow? ?wiata by?a zdaniem pitagorejczyków liczba.

Szko?a elejska zosta?a za?o?ona przez Parmenides. Jego najwybitniejszym uczniem by? Zenon z Elei, a po nim Melissos z Samos. Eleaci, np. poprzez sformu?owane przez siebie paradoksy (rozumowanie ad absurdum) badali problematyk? wielo?ci oraz jedno?ci oraz problem ruchu.

Sformu?owane przez tych filozofów jednostronne ujmowanie bytu próbowali przezwyci??y? plurali?ci. Wp?ywowa by?a koncepcja Empedoklesa, ucz?cego, ?e rzeczywisto?? jest mieszanin? czterech podstawowych elementów (?ywio?ów): wody, ognia, ziemi i powietrza. W pó?niejszym okresie, Arystoteles doda do nich element pi?ty (kwintesencj?): eter. Z kolei atomi?ci (Leukippos, Demokryt) t?umaczyli wielo?? rzeczy poprzez istnienie i ruch jednakowych jako?ciowo, ale ró?norodnych geometrycznie atomów.

Okres klasyczny

Platońska Akademia, mozaika, Pompeje, I w. n.e.

Nauczanie Sokratesa jest traktowane powszechnie jako moment zwrotny w filozofii staro?ytnej, która zmieni?a swój przedmiot zainteresowania z filozofii przyrody na cz?owieka. Powstaje etyka.

Dzia?alno?? Sokratesa poprzedza?o powstanie sofistyki. W ca?ej Grecji rozprzestrzenili si? w?drowni nauczyciele, którzy za pieni?dze uczyli dyskutowania na tematy moralne, polityczne, prawne, literackie czy religijne. Przywi?zywali ogromn? wag? do retoryki i dialektyki (sztuki argumentacji), a g?ównym celem takiego nauczania by?o przekonanie rozmówcy (czy np. zwyci?stwo w sprawie s?dowej), a nie osi?gni?cie prawdy. Ruchliwo?? sofistów, sk?onno?? do wchodzenia w dyskusje i bronienia rozmaitych pogl?dów, spowodowa?y, ?e nie by? to jednolity nurt, któremu mo?na przypisa? pewien zestaw pogl?dów, a raczej wielo?? jednostek, korzystaj?cych z podobnych metod nauczania i dyskusji. Najwybitniejszymi sofistami byli: Protagoras, Gorgiasz, Hippiasz, Antyfont, Sokrates wyrasta? z fermentu intelektualnego spowodowanego przez sofistów.

Sposób nauczania Sokratesa by? podobny do tego uprawianego przez sofistów. Prowadzi? publiczne dyskusje ze swoimi uczniami, osobami publicznymi i innymi filozofami (w szczególno?ci sofistami). W przeciwieństwie jednak do sofistów, przy?wieca?y mu cele filozoficzne, w szczególno?ci osi?gni?cie wiedzy prawdziwej (episteme), zamiast skutecznej praktycznie doksy. Osi?gni?cie jej mo?liwe by?o poprzez dyskusj? i stosowanie metod sokratycznych, pozwalaj?cych systematycznie odrzuci? b??dne mniemania. Sokrates jest te? uznawany za ojca etyki jako odr?bnej dyscypliny filozoficznej. Skupienie si? przez niego na ?yciu cz?owieka i jego cnotach jako warunku dobrego ?ycia pog??bi?o problematyk? moraln? (poruszan? ju? wcze?niej) i opar?o na nowych podstawach. Ogromny wp?yw na licznych uczniów i na pokolenia potomnych mia? te? sposób ?ycia Sokratesa (a tak?e jego ?mier? w wyniku procesu o bezbo?no??), uwa?anego do dzisiaj za wzorzec filozofa.

Wielu uczniów Sokratesa zosta?o filozofami. Cz??? z nich (zwana sokratykami mniejszymi) rozpocz??a w?asne nauczanie, bardzo ró?ni?c si? w swoich pogl?dach. Najwybitniejszym uczniem Sokratesa by? Platon, który stworzy? rozbudowany system filozoficzny, w?asn? szko?? (Akademi?) oraz zapocz?tkowa? jeden z najbardziej wp?ywowych nurtów filozoficznych w historii (platonizm). Filozofia Platona okre?lana jest najcz??ciej jako forma idealizmu, w którym ?wiat materialny jest jedynie odbiciem realnie istniej?cych idei (alegoria jaskini platońskiej). G??boko metafizyczne spojrzenie na rzeczywisto??, wpisanie w ni? cz?owieka, ró?norodno?? poruszanych przez Platona problemów i przedstawienie ich w atrakcyjnej formie dialogów przes?dzi?y o ogromnym wp?ywie Platona na pó?niejsz? filozofi?.

Uczniem Platona by? Arystoteles, który podobnie jak jego nauczyciel, by? autorem rozbudowanego systemu filozoficznego, opartego na zupe?nie innych podstawach i (w zamiarze) organizuj?cego ca?okszta?t ówczesnej wiedzy. Arystoteles stworzy? te? konkurencyjn? szko?? filozoficzn? (Liceum) oraz zapocz?tkowa? nurt nazywany arystotelizmem.

Filozofia hellenistyczna

Metrodoros z Lampsakos, filozof epikurejski. Mozaika z Autun, II/III w. n.e.

W epoce hellenistycznej dosz?o do upadku ?wiata greckich poleis, podbitych przez Macedoni?, a wraz z tym do g??bokiego kryzysu warto?ci i obrazu ?wiata (transformacja kultury helleńskiej w hellenistyczn?). Platonizm i arystotelizm straci?y na znaczeniu, odesz?y od nauk swoich twórców, a zwi?zane z nimi tre?ci metafizyczne uleg?y zapomnieniu. W IV w. p.n.e. dosz?o do ukszta?towania si? nowych nurtów filozoficznych: epikureizmu, sceptycyzmu i stoicyzmu, cz?sto ??czonych w ró?ne formy eklektyzmu, jednak zachowuj?cych odr?bno?? i ?ywotno?? przez kolejne stulecia. Nurty te wraca?y do materialistycznej metafizyki wczesnych filozofów, k?ad?c jednak nacisk na rozbudowanie w?asnych systemów etycznych.

Filozofia staro?ytnego Rzymu

Popiersie Cycerona, artysta nieznany, marmur, I w. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie

Filozofia rzymska by?a ma?o oryginalna. Wykszta?cenie filozoficzne Rzymianie zdobywali w Grecji, która nadal uwa?ana by?a za centrum kultury wysokiej. W cesarstwie rzymskim swoj? dzia?alno?? kontynuowa?y szko?y hellenistyczne, popularny by? te? eklektyzm (m.in. Cycerona). W okresie dominatu coraz wa?niejsz? rol? zacz??y odgrywa? w filozofii religia i mistycyzm. Odwo?uj?c si? do nich, rozwin?? si? odrodzony platonizm, znajduj?cy najpe?niejszy wyraz z dzie?ach Plotyna.

Wczesne chrze?cijaństwo by?o pocz?tkowo wrogo nastawione do filozofii (która traktowa?o jako pust? m?dro?? pogańsk?, bez znaczenia dla zbawienia duszy). Od III w.n.e. chrze?cijańscy my?liciele wchodz? w dialog z my?l? staro?ytn?, którego zwieńczeniem b?dzie filozofia Augustyna z Hippony .

Filozofia bizantyńska

Pocz?tek filozofii bizantyńskiej datuje si? na rok 330 (za?o?enie Konstantynopola), 395 (podzia? Cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie) lub 527 (dat? wst?pienia na tron cesarza Justyniana I). Ta tradycja filozoficzna przetrwa?a koniec staro?ytno?ci (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego w roku 476 n.e.) i by?a kontynuowana w ?redniowieczu. Tym co oddziela staro?ytny i ?redniowieczny okres filozofii bizantyńskiej jest zamkni?cie Akademii Platońskiej w 529 r. n.e. W okresie staro?ytnym szko?y filozofii staro?ytnej s? nadal aktywne, cho? ich post?puj?cy upadek jest widoczny wraz z post?puj?c? dominacj? filozofii chrze?cijańskiej,

Filozofia, religia i mit

Cz?sto wskazuje si?, ?e filozofia powsta?a jako próba wyja?nienia ?wiata, odrzucaj?ca religi? czy mit. Na tej podstawie odró?nia si? my?lenie przedfilozoficzne od w?a?ciwej filozofii. Filozofia wyrasta?a z wcze?niejszych tradycji kulturowych (jak orfizm, dzie?a Homera i Hezjoda), a filozofowie przedsokratejscy (Tales z Miletu) u?ywali cz?sto s?ownictwa religijnego dla wyra?ania swoich idei, traktuj?c bogów jako pewne spersonifikowane si?y naturalne czy aspekty cz?owieka. Filozofia jednak, od swoich pocz?tków by?a krytyczna wobec greckiej religii publicznej, oraz mitów jako opowie?ciach o bogach i herosach. Stara?a si? wobec nich dystansowa? i dokonywa? racjonalnej oceny. Filozoficzny logos by? przeciwstawiany mitom, jako czysto fikcyjnym opowie?ciom. Powszechne w?ród historyków filozofii od XVIII w. traktowanie jednak filozofii jako jednoznacznie wy?szej czy bardziej racjonalnej formy poznania w porównaniu z prymitywniejszymi, irracjonalnymi mitami, jest jednak zbyt du?ym uproszczeniem. Filozofowie cz?sto krytykowali mity za fa?szywy obraz rzeczywisto?ci, oraz szkodliwe warto?ci i postawy jaki prezentuj?, jednak ich stosunek do nich by? zró?nicowany. Nawet Platon, od którego pochodzi szeroko znana krytyka mitologii, korzysta? z mitu jako gatunku literackiego, tworz?c w?asne mity platońskie, jako metaforyczne wyra?enie g??bokich prawd o rzeczywisto?ci.

Podobnie z?o?one relacje panowa?y mi?dzy religi? i filozofi?. Filozofowie byli te? niejednokrotnie oskar?ani o podwa?anie tradycyjnych kultów religijnych (np. procesy o bezbo?no?? Sokratesa, a tak?e Anaksagorasa, Protagorasa, Diagorasa). Wielu filozofów wprost kwestionowa?o istnienie bogów (Prodikos z Keos, Teodor z Cyreny, Kritias, Euhemera, Protagoras - ten ostatni by? raczej agnostykiem).

Pó?niejsi filozofowie wprowadzali w swoich naukach ró?ne filozoficzne koncepcje bosko?ci, odmienne od publicznej religii Greków (demiurg i idea "Jednego" u Platona). Od końca III w. mo?na zaobserwowa? rosn?cy wp?yw religii wschodnich oraz tradycji ezoterycznych (jak hermetyzm) na filozofi?. Nowe kultu religijne rozwija?y si? w Imperium Rzymskim, odpowiadaj?c na zmiany w potrzebach duchowych ludzi i skostnia?o?? urz?dowych kultów religijnych. Najbardziej znacz?cym wyrazem zbli?enia religijno?ci i filozofii by? neoplatonizm Plotyna .

Wyzwaniem wobec filozofii by?o te? rosn?ce w si?? chrze?cijaństwo. Pocz?tkowo my?liciele chrze?cijańscy byli wrodzy filozofii, jako pogańskiej m?dro?ci, powsta?ej niezale?nie od objawienia. Tacy autorzy jak Tertulian doceniali jej si?? argumentacyjn? i bogaty dorobek, jednak odrzucali j? jako m?dro?? pozorn?, przedk?adaj?c nad rozum wiar?. Stopniowo dochodzi?o jednak do ??czenia perspektyw, syntezy my?li, której wynikiem by?a nowa filozofia chrze?cijańska, prezentuj?ca i uzasadniaj?ca chrze?cijańskie tre?ci, w formie charakterystycznej dla filozofii . Najwybitniejsz? tak? syntez? my?li chrze?cijańskiej i filozofii by?? filozofia Augustyna z Hippony. W 529 r. n.e. cesarz Justynian zakaza? poganom sprawowa? urz?dy i prowadzi? nauczanie, co zakończy?o dzieje niechrze?cijańskiej filozofii staro?ytnej. Pewne w?tki kontynuowane by?y w formie chrze?cijańskiej przez filozofów bizantyjskich.

Nurty

Od V w. p.n.e. filozofowie grupowali si? wokó? wybitnych postaci, nazywaj?c ten kr?g od najwa?niejszego filozofa (pitagorejczycy, heraklitejczycy, parmenidejczycy itd.). Jest rzecz? trudn? do ustalenia, jaki by? status tego najwa?niejszego filozofa i jaka by?a wewn?trzna struktura takiej grupy. Trudno te? cz?sto ustali?, czy dana grupa by?a rzeczywi?cie "szko?? filozoficzn?", czy te? jest to grupa osób jedynie zbli?onych do siebie. Jedn? z wa?nych grup tego pierwszego okresu byli sokratycy, przywi?zani do Sokratesa i jego metod filozofowania, ale bardzo ró?ni w uznawanych doktrynach. Spo?ród tego grona wywodz? si? szko?y sokratyków mniejszych (cyników, cyrenaików, megarejczyków, dialektyków) oraz Platon, twórca pierwszej prawdziwej szko?y (jako instytucji) i nurtu, który przetrwa? stulecia.

Platonizm

Platon by? najwybitniejszym uczniem Sokratesa, autorem z?o?onego systemu filozoficznego uj?tego w formie dialogów. W formie dialogicznej rozpatrywane s? w nich ró?norodne zagadnienia metafizyczne i etyczne. Filozofia Platona okre?lana jest jako idealizm metafizyczny. Realny status maj? w nim idee, natomiast postrzegany ?wiat materialny jest ich dalekim odbiciem. Filozofia jest drog? powrotn? ludzkiej duszy od ?wiata u?udy, do ?wiata prawdziwego (alegoria jaskini).

W 387 r. p.n.e. Platon za?o?y? w?asn? szko?? - Akademi?, w której zgromadzi? uczniów i która mia?a rozwija? jego filozofi? po jego ?mierci. Wiadomo, ?e w pó?niejszym okresie szko?a dysponowa?a w?asn? bibliotek? (nie wiemy, czy jej utworzenie zleci? sam Platon). Akademia podupada?a, by?a niszczona i odnawiana. W tym okresie kilkakrotnie zmienia?a si? tre?? i akcenty w prowadzonym w niej nauczaniu. Po ?mierci Platona, zabrak?o w?ród jego uczniów wybitnej postaci, która mia?aby jego charyzm?, potrafi?aby kierowa? szko?? i, rozwija? ze zrozumieniem filozofi? mistrza. Filozofia Platona uleg?a sp?yceniu, wiele jej tre?ci wypaczono lub zapomniano. Uczniowie rozpadli si? na sk?ócone frakcje proponuj?ce w?asne interpretacje platonizmu. W III w. p.n.e. platonizm w Akademii podlega? wp?ywom sceptyckim (akademizm Arkezylaosa, a w II w. (Filon z Laryssy) uleg? eklektyzacji. Rola Akademii stopniowo mala?a, jednak dzia?a?a ona przez kolejne stulecia. Jej ostateczne zamkni?cie przez cesarza Justyniana w 529 r.n.e. jest jedn? z umownych dat końca staro?ytno?ci.

Platonizm rozkwit? poza Atenami, pozostaj?c jednym z najwa?niejszych nurtów filozoficznych. W I w. p.n.e. w Aleksandrii rozwin?? si? medioplatonizm, który na nowo podj?? metafizyczne w?tki filozofii Platona. Od II w.n.e. rozwin?? si? neoplatonizm, którego g?ównym przedstawicielem jest Plotyn i który by? najbardziej charakterystycznym nurtem filozofii pó?nej staro?ytno?ci.Jako taki, stanowi? wa?ny punkt odniesienia, krytyki i inspiracji dla my?licieli patrystycznych i pó?niejszej filozofii i teologii chrze?cijań?kiej.

Arystotelizm

Twórc? Arystotelizmu by? Arystoteles ze Stagiry. By? uczniem Platona w jego Akademii, ale odszed? z niej, i ok. 335-334 r. p.n.e. za?o?y? w?asn? szko??: Lykeion. Szko?a ta od pocz?tku dysponowa?a w?asn? bibliotek? i jednym z jej zadań by?y szerokie, systematyczne badania oraz gromadzenie ca?ej dost?pnej wiedzy i dzie? innych filozofów. Od sposobu prowadzenia dyskusji podczas spacerowania zwolenników arystotelizmu nazywano perypatetykami, a szko?? Perypatem.

Filozofia Arystotelesa by?a kompletnym systemem filozoficznym, syntetyzuj?cym wiedz? z obszaru logiki, retoryki, metafizyki, etyki, polityki i filozofii przyrody. Jej wp?yw na rozwój staro?ytnej i zachodniej umys?owo?ci by? ogromny. W potocznych uj?ciach, filozofia Arystotelesa przeciwstawiana by?a Platońskiemu idealizmowi. Wskazuje si? na jej bardziej naturalistyczny i empiryczny charakter, o czym ?wiadczy? maj? liczne pisma przyrodnicze Stagiryty, b?d?ce podstaw? nauk a? do czasów nowo?ytnych. Pogl?d taki jest jednak zbytnim uproszczeniem, a w filozofii Arystotelesa bardzo du?? rol? odgrywa?y kwestie logiczne i metafizyczne.

Portret imaginacyjny Platona i Arystotelesa obrazuj?cy odmienno?? ich systemów filozoficznych (tak jak wyobra?ano j? sobie w renesansie). Platon wskazuje palcem niebo, a w r?ce trzyma Timajosa - dialog kosmologiczno-metafizyczny. Arystoteles pokazuje d?oni? ziemi?, a w r?ku trzyma Etyk?. (Fragment Szko?y Ateńskiej Rafaela, fresk w Pa?acu Apostolskim, 1509-1511.

Pierwszym dyrektorem szko?y po ?mierci Arystotelesa zosta? Teofrast z Eresos, By? on postaci? znacz?c?, staraj?c? si? kontynuowa? badania wytyczone przez mistrza, w zaproponowany przez niego, usystematyzowany sposób. Ju? jednak za kolejnego dyrektora, Stratona z Lampsaku szko?a skoncentrowa?a si? na empirycznej stronie filozofii Arystotelesa. Metafizyczne i spekulatywne utwory Stagiryty (tzw. teksty ezoteryczne) wskutek zbiegu okoliczno?ci, zosta?y wywiezione poza szko?? i przez kolejne dwa stulecia (przez ca?? epok? hellenistyczn?) by?y niedost?pne uczniom Liceum, tematyka ta uleg?a w?ród nich zapomnieniu, a sama szko?a podupad?a.

Odnowienie arystotelizmu wi?za?o si? z ponownym odkryciem pism ezoterycznych, uporz?dkowaniem ich i publikacj? przez Andronikosa z Rodos . To ta edycja ustali?a znany do dzi? porz?dek i podzia? Corpus Aristotelicum.

Zainteresowanie pismami Arystotelesa powróci?o po raz kolejny w pó?nej staro?ytno?ci. Pojawili si? wielcy komentatorzy (np. Aleksander z Afrodyzji). W VI w. Boecjusz przet?umaczy? Organon na ?acin?. Dzie?o to sta?o si? jednym z najwa?niejszych tekstów filozoficznych ?redniowiecza. Wraz kolejnymi pracami Arystotelesa, przekazanymi poprzez uczonych ?ydowskich, muzu?mańskich i bizantyńskich, schrystianizowany arystotelizm sta? si? podstaw? filozofii ?redniowiecznej

Epikureizm

Epikur naucza? w IV w. p.n.e., najpierw w Kolofonie, Mitylenie i Lampsaku, by pod koniec stulecia osi??? w Atenach, gdzie za?o?y? swoj? szko??, nazywan? te? Ogrodem. Od pocz?tku jego filozofia tworzona by?a w opozycji do platonizmu i arystotelizmu (które w jego epoce zbli?y?y si? do siebie). By?a to filozofia materialistyczna, oparta na atomizmie, k?ad?ca du?y nacisk na problematyk? etyczn?, przede wszystkim na dba?o?? o ?ycie wewn?trzne (zdrowie duszy). Etyka epikurejska by?a etyk? jednostek, samodzielnie poszukuj?cych cnoty (a nie jak we wcze?niejszych etykach, jednostki zakorzenionej w polis). Celem ?ycia jest szcz??cie rozumiane jako odczuwanie przyjemno?ci i brak cierpienia, które jednak najpe?niej mo?na osi?gn?? poprzez samokontrol? i samoograniczenie (idea?y askesis i autarkii). Epikureizm mia? tendencje do upodobniania si? do religii. Nauki samego Epikura traktowane by?y bardzo dogmatycznie, jako uciele?nienie prawdy i wiecznie obowi?zuj?cy wzorzec. Przekazywane by?y jak ?wi?te ksi?gi. Z tego powodu epikureizm nie uleg? ewolucji na podobieństwo innych szkó? staro?ytnych. W I w. p.n.e. epikurejczycy zacz?li naucza? w Rzymie, co zaowocowa?o poematem filozoficznym De rerum natura Lukrecjusza.

Stoicyzm

Stoicyzm zosta? za?o?ony w IV w. p.n.e. w Atenach, przez Zenona z Kition. Zenon nie by? obywatelem ateńskim, nie móg? wi?c nabywa? w mie?cie budynków. Dlatego naucza? w portyku wymalowanym przez malarza Polignota. Od tego portyku (gr. stoa) wzi??a si? nazwa tej szko?y, która sta?a si? najwa?niejsz? szko?? epoki hellenistycznej, przechodz?c? przez kilka faz rozwojowych.

• stara szko?a stoicka (koniec IV-III w. p.n.e.) – powstanie i systematyzacja podstaw stoicyzmu przez Zenona, Kleantesa i Chryzypa;
• ?rednia szko?a stoicka (II-I w. p.n.e.) - w??czenie do nauk elementów eklektycznych,
• nowa (rzymska) szko?a stoicka – skupienie si? na kwestiach etycznych i wzbogacanie ich o elementy religijne.

Stoicy w istotny sposób rozwin?li problematyk? logiczn?. Ich fizyka by?a materialistyczna, lecz odwrotnie do epikurejczyków, nie widzieli w rzeczywisto?ci zbioru atomów, lecz ca?o??, w której zasada bierna (materia) i czynna (Bóg) s? wzajemnie przenikni?te i nadaj? dynamik? rzeczywisto?ci. Mia?a ona charakter celowy i deterministyczny. Stopniowo, w nauczaniu stoików na pierwsze miejsce zacz??a si? wysuwa? etyka. Podobnie jak w innych szko?ach epoki hellenistycznej, celem by?o szcz??cie osi?galne dzi?ki cnocie. Podstawowym poj?ciem by? tu jednak rozum (logos), który pozwala? ocenia?, co jest zgodne z natur? (a tym samym dobre), a co jest oboj?tne lub z?e. Drog? do osi?gni?cia szcz??cia by?a apatheia - niewra?liwo?? na nami?tno?ci i przeciwno?ci losu. Te twierdzenia uleg?y w pó?niejszym rozwoju stoicyzmu istotnym modyfikacjom, np. Panajtios i Posejdonios z Rodos (mediostoicy) wskazali, ?e cnota nie jest wystarczaj?cym warunkiem osi?gni?cia szcz??cia. Pog??biono tak?e psychologi?, pocz?tkowo bardzo uproszczon? i sprowadzon? do elementów rozumnych duszy.

Sceptycyzm

W końcu IV wieku p.n.e., prawie równocze?nie ze stoicyzmem i epikureizmem, powstaje w greckiej filozofii kierunek, który otrzyma? nazw? sceptycyzmu. Staro?ytny sceptycyzm rozpocz?? si? od nauczania Pirrona w Elidzie, ok. 323 r. p.n.e. By? szko?? bardzo wp?ywow?, która poprzez swoje krytyczne argumenty odcisn??a pi?tno równie? na innych nurtach filozofii staro?ytnej. Pirron bra? udzia? w wyprawie Aleksandra Macedońskiego do Indii, gdzie zetkn?? si? z gymnosofistami. Ich nauki o niepoznawalno?ci ?wiata wraz z do?wiadczeniem post?puj?cego upadku ?wiata greckich poleis i zwi?zanych z nim porz?dkiem warto?ci doprowadzi?y go do sformu?owania doktryny sceptycznej. Sceptycy krytykowali rozbudowane systemy filozoficzne pozosta?ych szkó?, ich mocne tezy ontologiczne i ambicje poznawcze. Celem jest m?dro?? praktyczna, pozwalaj?ca wie?? szcz??liwe ?ycie polegaj?ce na wycofaniu, powstrzymywaniu si? od wydawania s?dów, nieuleganiu wzruszeniom, przyj?ciu postawy oboj?tno?ci. Sceptycyzm rozpowszechni? si? tak?e poza uczniami Pirrona. W III w. p.n.e. dosz?o do po??czenia w?tków sceptyckich i platońskich w nauczaniu akademika Arkezylaos

Zainteresowanie sceptycyzmem odnowi?o si? w I w. p.n.e. Dzia?alno?? sceptyków by?a ?ci?le powi?zana z empiryczn? medycyn?. Sceptycy zajmowali si? m.in. metodologi? badania fenomenów (zjawisk obserwowalnych), wnioskowania na ich podstawie i poszukiwania przyczyn. Unikali dogmatycznych konstrukcji, rozbudowanych systemów filozoficznych, spekulacji, na rzecz ?cis?ej obserwacji czy zwyk?ego (nieteoretycznego) ?ycia. Najwybitniejszym przedstawicielem pó?nego sceptycyzmu by? Sekstus Empiryk.

?ród?a

Zachowany fragment Heptamychos, dzie?a Ferekydesa z Syros (VI w. p.n.e.). Oprócz niego znane s? jedynie nieliczne przekazy po?rednie na temat tego autora. (Papirus Grenfella-Hunta, MS Gr. class. f.48 [P])

U swoich pocz?tków filozofia opiera?a si? na przekazie ustnym. Równie? wielu pó?niejszych filozofów nie spisywa?o swoich nauk (np. Sokrates,, Pirron z Elidy, prawdopodobnie Tales z Miletu, Pitagoras. Ich pogl?dy znane s? z przekazów po?rednich (np. relacji uczniów, komentatorów czy przeciwników), czasem spisanych d?ugo po ich ?mierci. Wi?kszo?? dzie? staro?ytnych nie dotar?a do naszych czasów lub jest mocno fragmentaryczna (w szczególno?ci pisma filozofów przed Platonem). Dlatego te? rekonstrukcje ich pogl?dów trzeba traktowa? krytycznie, wiele jest te? kwestii otwartych na ró?ne interpretacje (np. tzw. kwestia sokratejska dotycz?ca rzeczywistych pogl?dów Sokratesa) .

Wielu filozofów staro?ytnych uwa?a?o, ?e filozofia nie jest wiedz?, któr? mo?na ?atwo przekazywa? ka?dej osobie, lecz wymaga d?ugiego przygotowania i wprowadzenia przez mistrza. Uwa?ano równie?, ?e wiedza zbyt szybko zdobyta przez nieprzygotowany umys? mo?e by? b??dnie zrozumiana, strywializowana lub by? nawet niebezpieczna, zarówno dla samego ucznia, jak i dla spo?eczeństwa .

St?d wielu filozofów mia?o dwa rodzaje nauk:

• egzoteryczne - przeznaczone dla ogó?u lub dla nieprzygotowanych uczniów,
• ezoteryczne - przeznaczone dla w?skiego grona wtajemniczonych.

To nauczanie ezoteryczne by?o traktowane jako prawdziwa filozofia, a nauczanie egzoteryczne by?o jedynie przygotowaniem dla niej. Platońskie nauki ezoteryczne mia?y charakter ustny i w zwi?zku z tym, si? nie zachowa?y. Tzw. tajemna nauka Platona znana jest jedynie z rekonstrukcji. Z kolei Arystoteles spisywa? zarówno nauki egzoteryczne (przeznaczone dla szerokiego ogó?u), jak i ezoteryczne (przeznaczone dla uczniów jego Liceum). To w?a?nie teksty ezoteryczne, uznawane za wa?niejsze, si? zachowa?y, natomiast prawie wszystkie pisma egzoteryczne (m.in. dialogów, listów) zagin??y.

?ród?a pozwalaj?ce na rekonstrukcj? my?li filozofów mo?na podzieli? na trzy grupy:

• teksty zachowane w ca?o?ci lub fragmentach, jako samodzielne dzie?a,
• fragmenty tekstów umieszczone w innych tekstach, np. w postaci argumentów wspieraj?cych pogl?d autora, lub jako stanowisko przez niego zwalczane. S? to fragmenty wyrwane z kontekstu, cz?sto bardzo szcz?tkowe, nie daj?ce pe?nego obrazu my?li danego filozofa,
• ?wiadectwa doksograficzne - syntetyczne omówienie pogl?dów danej szko?y czy filozofa.

Najwa?niejszym ?ród?em doksograficznym s? ?ywoty i pogl?dy s?awnych filozofów Diogenesa Laertiosa (III w. n.e.). Najbardziej szcz?tkowe przekazy dotycz? filozofów przedsokratejskich. Fragmenty ich pism zebrane zosta?y przez Hermanna Dielsa w pracach: Doxographi Graeci (1879), Poetarum Philosophorum Fragmenta (1901) oraz Die Fragmente der Vorsokratiker (1903), pó?niej rozszerzone i poprawione przez Walthera Kranza (ostateczna wersja, wyd. 6: 1951-1952), znane w skrócie jako "Diels-Kranz".

Gatunki literackie

Twórczo?? filozoficzna uprawiana by?a w ró?nych gatunkach literackich. Cz??? z nich by?a specyficzna dla tego okresu, cz??? natomiast znalaz?a kontynuacj? w pi?miennictwie kolejnych epok.

Do najpopularniejszych gatunków nale?a?y:

• Dialog - gatunek wysoko ceniony, poniewa? oddawa? naturaln? rozmow? i argumentacj?, a wi?c sposób w jaki uprawiana by?a filozofia. Dialog pozwala? równie? pokaza?, w jaki sposób zbija? kontrargumenty przeciwników, oraz jak prowadzi? profanów ku m?dro?ci. Dzi?ki dialogowi, argumentacja filozoficzna mog?a by? uj?ta w wysokiej formie literackiej, ??cz?c argumentacj? (dialektyk?) z retoryk?. Najwy?sz? form? dialogi osi?gn??y w twórczo?ci Platona
• Traktat filozoficzny (naukowy) - w epoce hellenistycznej, Epikur i Zenon odrzucili dialog jako gatunek zbyt zbli?ony do poezji, a tym samym oddalaj?cy si? od prawdy. Gatunkiem preferowanym przez nich sta? si? pisany proz? traktat, który mia? jasno i rzeczowo wyk?ada? nauki filozoficzne. Traktaty by?y literatur? naukow?. Porz?dkowano w nim terminologi?, referowano pogl?dy, wyk?adano argumenty. Traktaty porz?dkowa?y wyk?ad pod k?tem tematów (a nie jak w doksografiach czy dialogach, ze wzgl?du na wyst?puj?ce w nich osoby).

Inne gatunki mia?y mniejsze znaczenie i, cho? popularne, nie osi?gn??y wysokiego poziomu rozwoju. Szczególnie liczne by?y gatunki omawiaj?ce pogl?dy czy biografie innych filozofów czy ich znacz?ce teksty.

• Wprowadzenie (protreptyk) - dzie?a maj?ce wprowadzi? w tematyk? filozoficzn? osoby do tego nieprzygotowane (np. Napomnienia Seneki). Czasami propretyki pisane by?y w formie dialogicznej (np. Hortensjusz Cycerona)
• Katechizm - dzie?o wyk?adaj?ce tre?ci filozoficzne w zwi?z?ych i uporz?dkowanych formu?ach, daj?cych ca?o?ciowy obraz doktryny. Najs?ynniejszym jest katechizm Epikura
• Zbiory anegdot - zbiór krótkich wypowiedzi, anegdot, konceptów, zwi?zanych ze s?awnymi filozofami,
• Biografia filozofa - biografie najs?awniejszych filozofów (Sokretesa, Platona, Pitagorasa), prezentuj?cych ich ?ycie i pogl?dy jako wzorzec.
• Doksografie - gatunek w którym referowano pogl?dy filozofów, czasami w formie omówienia i streszczenia, czasami cytuj?c fragmenty. Doksografie stanowi? wa?ne ?ród?o, dzi?ki któremu przetrwa?a wiedza o wielu filozofach.
• List naukowy (filozoficzny) - omawiaj?cy pewien problem, adresowany do konkretnej osoby, z któr? filozof dyskutowa? lub na któr? chcia? wywrze? wp?yw. Np. obfita korespondencja Epikura,
• komentarz - gatunek ukszta?towany w pó?nej staro?ytno?ci, omawiaj?cy szczegó?owo autorytatywne dzie?o.

Przyk?adami innych gatunków literackich s? np. sukcesje filozofów (np. autorstwa Sotiona), biografie szkó? filozoficznych (?adna w pe?ni nie zachowa?a si? do naszych czasów, znamy je z odwo?ań np. u Diogenesa Laertiosa)

Bibliografia

w j?zyku polskim

• W.F. Asmus: Filozofia spo?eczeństwa niewolniczego. Grecja i Rzym. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcj? M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Prze?. Marian Dru?kowski i in. Wyd. II, poprawione i uzupe?nione. Warszawa: Ksi??ka i Wiedza, listopad 1969, s. 43–86. (pol.).
• JaninaJ. Gajda-Krynicka JaninaJ., Filozofia przedplatońska, Warszawa: PWN, 2007 .
• OlofO. Gigon OlofO., G?ówne problemy filozofii staro?ytnej, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 1996 .
• PierreP. Hadot PierreP., Czym jest filozofia staro?ytna?, Warszawa 2000 .
• DariuszD. Kar?owicz DariuszD., Sokrates i inni ?wi?ci, Teologia Polityczna, 2020 .
• GiovanniG. Reale GiovanniG., Historia filozofii staro?ytnej, t. 1, Lublin: Wydawnictwo KUL, 1994 .
• GiovanniG. Reale GiovanniG., Historia filozofii staro?ytnej, t. 2, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2001 .
• GiovanniG. Reale GiovanniG., Historia filozofii staro?ytnej, t. 3, Lublin: Wydawnictwo KUL, 1999a .
• GiovanniG. Reale GiovanniG., Historia filozofii staro?ytnej, t. 4, Lublin: Wydawnictwo KUL, 1999b .
• Jean-PierreJ.P. Vernant Jean-PierreJ.P., ?ród?a my?li greckiej, Gdańsk: s?owo/obraz terytoria, 1996 .
• Historia filozofii. Pod redakcj? G. F. Aleksandrowa, B. E. Bychowskiego, M.B. Mitina, Paw?a Judina. T?um. z rosyjskiego Aleksander Neyman, Roman Korab-?ebryk, Bogdan Kupis. T. I: Filozofia staro?ytna i ?redniowieczna. Warszawa: Ksi??ka i Wiedza, 1961. (pol.).

w j?zyku angielskim

• GáborG. Betegh GáborG., Greek Philosophy and Religion, [w:] Mary LouiseM.L. Gill, PierreP. Pellegrin (red.), A Companion to Ancient Philosophy, Blackwell Publishing, 2006, s. 625-640 .
• JaapJ. Mansfeld JaapJ., Sources, [w:] A.A.A.A. Long (red.), Cambridge Companion to Early Greek Philosophy, Cambridge University Press, 1999, s. 22-44 .
• Arthur M.A.M. Melzer Arthur M.A.M., Philosophy between the lines. The Lost history of esoteric writing, Chicago - London: University of Chicago Press, 2014 .

Linki zewn?trzne

• Artur Andrzejuk, ?Filozofia staro?ytna”, Instytut Dziedzictwa Europejskiego Andegavenum, YouTube [dost?p 2025-08-14].