Homoseksualizm w staro?ytnej Grecji – relacje erotyczne pomi?dzy przedstawicielami tej samej p?ci w staro?ytnej Grecji. Najpowszechniejsz? ich form? stanowi?a pederastia – zwi?zek doros?ego m??czyzny z dorastaj?cym m?odzieńcem. W?tki homoseksualne mo?na znale?? w greckiej mitologii, w literaturze i na malowid?ach wazowych. Relacja homoseksualna by?a niesymetryczna, a osoba przyjmuj?ca biern? rol? w akcie seksualnym nie cieszy?a si? w spo?eczno?ci greckiej szacunkiem.

?ród?a
[edytuj | edytuj kod]W?ród ?róde? dotycz?cych greckiego homoseksualizmu wa?ne miejsce zajmuj? malowid?a na wazach. Przedstawiaj? one szerokie spektrum sytuacji, od jawnego przedstawienia stosunku mi?dzyudowego lub analnego do scen wr?czania prezentów czy innych sytuacji, które mo?na interpretowa? na wiele sposobów. Zdecydowana wi?kszo?? waz z homoseksualnymi motywami datowana jest na lata 570–470 przed nasz? er?. Z epoki archaicznej pochodzi te? poezja Teognisa z Megary, którego homoerotyczn? poezj? wyodr?bniono najprawdopodobniej w ?redniowieczu w osobn? ksi?g?. Homoseksualizm pojawia si? w staroattyckich komediach Arystofanesa, w dzie?ach Platona (g?ównie w Uczcie i Fajdrosie). Homoseksualizm, a w szczególno?ci m?ska prostytucja w uj?ciu prawnym, jest g?ównym tematem oskar?ycielskiej mowy Przeciw Timarchosowi wyg?oszonej i napisanej przez Ajschinesa. Wreszcie w hellenizmie temat ponownie podejmuje poezja. Epigramy zebrane przez Meleagra z Gadary w X wieku zosta?y u?o?one w Antologi? greck?, której XII ksi?ga zawiera?a poezj? homoseksualn?[1].

Geneza
[edytuj | edytuj kod]Za mitycznego wynalazc? homoseksualizmu staro?ytni Grecy uwa?ali tebańskiego herosa Lajosa[2]. Innym wa?nym motywem homoseksualnym w mitologii by?o porwanie Ganimedesa przez Zeusa[3], oraz wersja mitu o Pelopsie opowiedziana przez Pindara, w której zostaje on kochankiem Posejdona[4]. Staro?ytni cz?sto analizowali te? w kontekstach homoseksualnych relacje mi?dzy Achillesem i Patroklosem opisan? w Iliadzie, nie by?a to jednak interpretacja powszechnie uznawana[5].
Pierwsze po?wiadczenia homoseksualizmu, jako akceptowanego zjawiska spo?ecznego w staro?ytnej Grecji pochodz? z VII wieku przed nasz? er?[6]. Jedna z teorii t?umacz?cych pochodzenie greckiego homoseksualizmu jako jego ?ród?o wskazuje organizacje militarn? w poleis Dorów. Zjawisko mia?oby si? wywodzi? z Krety i Sparty. Argumentami za t? tez? s? opinie Platona (Prawa, 636ab) i Arystotelesa (Polityka, 1272a, 23–26), s?ownictwo odwo?uj?ce si? do zachowań homoseksualnych (ale obok ?lakonizowa?” wyst?powa?o te? ?chalkidizowa?” odwo?uj?ce si? do jońskiej Chalkidy), zrytualizowane porwania na Krecie[7]. Dover podkre?la, ?e teorii tej nie mo?na udowodni?. Sam jako potencjalne czynniki sprzyjaj?ce cz?sto?ci zwi?zków i zachowań homoseksualnych wskazuje rozdrobnienie polityczne os?abiaj?ce wi?zi mi?dzyludzkie, kultur? wojowników i zwi?zan? z ni? nisk? pozycj? kobiet[8].

Homoseksualizm m?ski
[edytuj | edytuj kod]Pederastia
[edytuj | edytuj kod]Pederastia w ?wiecie greckim polega?a na relacji mi?dzy doros?ym m??czyzn? – erastesem, a m?odzieńcem – eromenesem[9]. Najcz?stszym miejscem nawi?zywania relacji by? gimnazjon, czemu sprzyja?o ?wiczenie nago[10]. Relacja erastesa i eromenosa jest niesymetryczna. Erastes po??da fizycznie eromenesa, za? po??danie w drug? stron? traktowane by?o przez Greków jako zboczenie. Eromenes mo?e odczuwa? do erastesa mi?o?? bez aspektu fizycznego, mo?e jednak w ramach wdzi?czno?ci zaspokaja? go seksualnie[11].
Postrzeganie homoseksualizmu m?skiego
[edytuj | edytuj kod]Homoseksualizm nie by? cz?stym tematem w komediach attyckich. W starej komedii pojawiaj? si? w?tki o?mieszaj?ce lub krytykuj?ce biernych uczestników aktów seksualnych mi?dzy m??czyznami[12]. Sokrates jest przedstawiany przez Platona i Ksenofonta w kontekstach homoseksualnych. Pochwala? on powstrzymywanie si? od fizycznego spe?nienia i w tym kontek?cie wed?ug Dovera eros homoseksualny nadawa? si? o wiele lepiej od powi?zanego z reprodukcj? heteroseksualnego. W Prawach (636a–c) Platon okre?la czerpanie przyjemno?ci z uczestnictwa w homoseksualnym akcie p?ciowym za rzecz niezgodn? z natur?. B?d?cy bohaterem dialogu Ateńczyk sugeruje nawet zakazu homoseksualnych stosunków (838e–839b). Arystoteles w Etyce nikomachejskiej wyró?nia zarówno homoseksualizm wrodzony, jak i wynik?y z przyzwyczajeń z lat m?odzieńczych (11148b25–1149a20). Pseudo-Arystoteles w Zagadnieniach przyrodniczych za zdecydowanie sprzeczne z natur? uwa?a odczuwanie przyjemno?ci przez biernego uczestnika stosunku homoseksualnego. M??czy?ni, których to dotyczy, maj? wed?ug autora na skutek wadliwej budowy cia?a wydziela? niewielk? ilo?? nasienia w odbycie. Powodem mo?e by? te?, podobnie jak w Etyce nikomachejskiej, przyzwyczajenie z okresu dojrzewania[13].
M?ska prostytucja
[edytuj | edytuj kod]Szczególnie pot?piana by?a sytuacja, gdy bierny uczestnik aktu seksualnego przyjmowa? gratyfikacje od partnera aktywnego. W Atenach osoby dopuszczaj?ce si? m?skiej prostytucji traci?y mo?liwo?? przemawiania na zgromadzeniu oraz pe?nienia urz?dów. Za?wiadcza o tym Ajschines w mowie Przeciw Timarchosowi. Prawo Ateńskie nie zabrania?o samego procederu, istnia? nawet specjalny podatek pobierany zarówno od m?skich, jak i ?eńskich prostytutek. Ze wzgl?du na cz??ciow? atimi?, karier? m?skiej prostytutki w Atenach najcz??ciej wybierali cudzoziemcy i metojkowie. Mówca przedstawia dodatkowo inne prawa, dotycz?ce str?czenia. W przypadku gdy ojciec str?czy? swojego syna, to karze podlega zarówno on, jak i klient, który w przypadku dobrowolnej prostytucji nie by? zagro?ony odpowiedzialno?ci? prawn?. Dodatkowo str?czony syn, który utraci? przez to cz??? obowi?zków obywatelskich, nie musia? w przysz?o?ci opiekowa? si? swoim rodzicem[14].
Si?y zbrojne
[edytuj | edytuj kod]?wi?ty Zast?p by? elitarn? jednostk? armii tebańskiej z?o?on? w ca?o?ci z homoseksualistów. Wed?ug przekazu Plutarcha, po bitwie pod Mantinej?, tebański bohater Epaminondas zosta? pochowany w jednym grobie ze swoimi dwoma wojownikami-kochankami, Asopichosem i Kafiodorosem[15].
Ateńscy kochankowie[16][17] Harmodios i Aristogejton zamordowali tyrana Aten Hipparcha, syna Pizystrata, brata tyrana Hippiasza.

Homoseksualizm kobiecy
[edytuj | edytuj kod]Relacje homoseksualne mi?dzy kobietami s?, podobnie jak inne sfery ich ?ycia, o wiele s?abiej widoczne w zachowanych do dzi? ?ród?ach. Odnalezione wazy tylko wyj?tkowo zawieraj? malowid?a, które mo?na interpretowa? w kontek?cie kobiecego homoseksualizmu (CE34, R207). Platon odnosi si? do zjawiska jedynie raz, w Prawach. Wzmiank? o kobiecej analogii do zjawiska pederastii w Sparcie zamie?ci? w Likurgu Plutarch[18]. Za g?ówn? przedstawicielk? ?eńskiej twórczo?ci homoseksualnej uwa?a si? Safon?. Jej wiersze s? zachowane jedynie cz??ciowo, mo?na na nich jednak odnale?? sformu?owania analogiczne do u?ywanych w zwrotach m?skiego erastesa do eromenesa. Interpretacja wielu fragmentów jest jednak sporna, traktowane s? jako po?wiadczenie homoseksualnych, jak i heteroseksualnych sk?onno?ci autorki. Pierwsze po?wiadczone homoseksualne interpretacje Safony pochodz? z ód Horacego (II,13,5) i Tristii Owidiusza (II,365), z okresu hellenistycznego znane s? jedynie wzmianki o jej zwi?zkach z m??czyznami, b?d? nawi?zania pozaerotyczne[19].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dover 2004 ↓, s. 16–29.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 243.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 239.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 240–241.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 240,242.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 236–237.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 225–230.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 244–245.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 28.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 71–72.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 69.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 165–185.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 187–205.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 41–46.
- ↑ Louis Crompton: Homosexuality and Civilization. Harvard University Press, 2009, s. 73. ISBN 978-0-674-03006-0.
- ↑ Aleardo Zanghellini: The Sexual Constitution of Political Authority: The 'Trials' of Same-Sex Desire. Routledge, 2015, s. 41. ISBN 978-1-134-06699-5.
- ↑ John Boswell: The Marriage of Likeness: Same-sex Unions in Pre-modern Europe. HarperCollins, 1995, s. 7, 61.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 208–209.
- ↑ Dover 2004 ↓, s. 209–215.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kenneth J. Dover: Homoseksualizm grecki. Janusz Margański (t?umaczenie). Kraków: Homini SC, 2004. ISBN 83-89598-25-6. (pol.).