nadh是什么

Johannes Gutenberg

Data i miejsce urodzenia	百度 付力称。 ok. 1400 Moguncja
Data i miejsce ?mierci	3 lutego 1468 Moguncja
Zawód, zaj?cie	z?otnik, grawer, wynalazca, drukarz
Rodzice	matka: Else Wirich, ojciec: Friele Gensfleisch zur Laden

Johannes Gutenberg, w?a?c. Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg (ur. ok. 1400 w Moguncji, zm. 3 lutego 1468 tam?e) – niemiecki rzemie?lnik, z?otnik i drukarz, twórca pierwszej przemys?owej metody druku na ?wiecie. Nie ma zgody w?ród badaczy, czy pierwsze druki powsta?y ju? podczas jego pobytu w Strasburgu (1434–1444), czy dopiero w drukarni za?o?onej przez niego w 1448 roku w Moguncji. Ró?ne lata s? przyjmowane umownie jako rok, w którym po raz pierwszy Gutenberg u?y? ruchomej czcionki – najcz??ciej 1440 albo 1450. Jego najdoskonalsz? publikacj? by?a Biblia 42-wierszowa, znana jako Biblia Gutenberga, drukowana w latach 1452–1455.

Gutenberg opracowa? w?asn? wersj? czcionek, wykonanych z metalu, ale ich technika pozostaje niejasna. Skonstruowa? aparat do ich odlewania, w którym nowo?ci? by?o u?ywanie wymiennych matryc. Zaprojektowa? równie? w?asn? wersj? prasy drukarskiej, wzoruj?c si? na znanych ju? prasach introligatorskich. Jego prekursorskim dokonaniem by?o stworzenie pierwszego du?ego wydawnictwa. Równie wa?nymi osi?gni?ciami s? udane kroje pism u?ywanych do druku oraz opracowanie podstawowych zasad sk?adu tekstu.

Mimo ogromnego wp?ywu Gutenberga na rozwój druku zachowa?o si? niewiele pewnych informacji o jego ?yciu i dzia?alno?ci wydawniczej. Autorzy ró?ni? si? w datowaniu jego publikacji, a tak?e w opisie stosowanej przez niego techniki druku. Dzia?alno?? Gutenberga przyczyni?a si? do szybkiego rozwoju drukarstwa w Europie, a jego wspó?pracownicy i uczniowie upowszechniali j? w zak?adanych przez siebie o?rodkach, korzystaj?c z jego rozwi?zań.

?yciorys

Rodzina

Widok Moguncji – rodzinnego miasta J. Gutenberga (Liber chronicarum, 1493)

Johannes Gutenberg urodzi? si? najprawdopodobniej w Moguncji, niemieckim mie?cie po?o?onym nad Renem, b?d?cym stolic? arcybiskupstwa. Arcybiskupi piastowali tytu? arcykanclerzy Rzeszy, koronowali w?adców i zwo?ywali ich zjazdy. Bogate niegdy? miasto by?o zwane przez kronikarzy ?z?ot? g?ow?” albo ?diademem Rzeszy”, lecz zaczyna?o powoli podupada?. Wyra?ne by?y ró?nice w pozycji zajmowanej przez uprzywilejowanych cz?onków patrycjatu (w tym urz?dników arcybiskupa) oraz zrzeszonych w cechach rzemie?lników. Konflikty mi?dzy nimi narasta?y pod wp?ywem problemów miasta z narastaj?cym zad?u?eniem oraz z powodu spadku liczby ludno?ci, zapocz?tkowanym w po?owie XIV wieku, a wywo?anym epidemiami (szczególnie wiele ofiar poch?on??a czarna ?mier?).

Rodzice Johannesa ró?nili si? znacznie statusem spo?ecznym: jego ojciec, Friele (Friedrich) Gensfleisch zur Laden, by? zamo?nym patrycjuszem, natomiast matka, Else Wirich – córk? kramarza. Pobrali si? w 1386 roku. Z tego zwi?zku urodzi? si? tak?e syn Friele oraz córka Else. Johannes by? ich najm?odszym dzieckiem. Ojciec (zm. 1419) zajmowa? si? prawdopodobnie handlem suknem, a zarobione ?rodki inwestowa? równie? w innych miastach. Nale?a? do korporacji mincerzy, a w 1411 roku zosta? miejskim rachmistrzem. Rodzina mieszka?a w Moguncji w dwupi?trowym domu zwanym ?Hof zum Gutenberg” (od niego pochodzi pó?niej przyj?te nazwisko, po?wiadczone najwcze?niej w dokumencie z 1427 roku), którego Friele by? zapewne wspó?w?a?cicielem.

Dzieciństwo i m?odo?? (do 1434)

O ?yciu Johannesa Gutenberga zachowa?o si? bardzo niewiele pewnych informacji. Niemal nic nie wiadomo o jego dzieciństwie, m?odo?ci czy zdobytym wykszta?ceniu. Nieznany jest rok jego urodzenia – przyjmuje si?, ?e urodzi? si? mi?dzy 1394 a 1404 rokiem, najprawdopodobniej w 1400 roku lub tu? po nim.

Friele Gensfleisch opu?ci? Moguncj? w 1411 roku, w czasie jednego z konfliktów patrycjatu z cechami. Prawdopodobnie w latach 1411–1413 Johannes mieszka? z rodzin? w Eltville am Rhein, gdzie jego matka odziedziczy?a dom. Niektórzy badacze (jak Albert Kapr) wysun?li przypuszczenie, i? ukończy? on studia w Erfurcie, identyfikuj?c go ze studentem wpisanym jako Johannes de Alta Villa, który zdoby? w semestrze zimowym 1419/20 tytu? baka?arza sztuk wyzwolonych.

Najstarszy znany dokument bezspornie wymieniaj?cy Johannesa pochodzi z 1420 roku – dotyczy sporu o spadek po jego zmar?ym ojcu. Albert Kapr s?dzi?, ?e w latach 20. Gutenberg mieszka? w Moguncji, gdzie zdobywa? wiedz? w zakresie obróbki metali. W 1428 roku nasili?y si? k?opoty Moguncji z regulowaniem d?ugów, co spowodowa?o kryzys polityczny, w wyniku którego wielu patrycjuszy opu?ci?o miasto. Najpewniej zrobi? to tak?e Johannes, ale nie wiadomo, dok?d si? uda?. W 1430 roku Henchin zu Gudenberg zosta? wymieniony w dokumencie arcybiskupa Konrada III w?ród patrycjuszy znajduj?cych si? poza Moguncj?. W 1433 roku zmar?a jego matka, a maj?tek podzielono mi?dzy trójk? dzieci. Johannes otrzymywa? rent? ze ?rodków miasta. Jednak, czy to z powodu problemów z zad?u?eniem, czy te? z ch?ci ukarania emigranta, w?adze Moguncji nie kwapi?y si? do zap?aty, a d?ug wobec niego rós?, si?gaj?c 310 guldenów w 1434 roku.

Pobyt w Strasburgu (1434–1444)

Portret J. Gutenberga (anonim, datowany na 1440)

Dobrze udokumentowany jest pobyt Gutenberga w Strasburgu, stolicy Alzacji, mie?cie o wiele wi?kszym od Moguncji. Dokumenty z nim zwi?zane pochodz? z lat 1434–1444. Pierwszy dotyczy? wyegzekwowania nale?no?ci od Moguncji – Gutenberg przekona? w?adze Strasburga, by aresztowa?y przebywaj?cego w tym mie?cie pisarza mogunckiego. Dzi?ki temu posuni?ciu otrzyma? od w?adz rodzinnego miasta przyrzeczenie sp?aty, a potem, w ratach, zaleg?? sum? pieni?dzy.

Gutenberg prowadzi? aktywne ?ycie towarzyskie, podejmuj?c wielu go?ci, na co wskazuj? zachowane rachunki za dostarczane mu wino i wódk?. W 1437 roku patrycjuszka Ennelin zur Yserin Thüre wnios?a przeciw niemu skarg? przed s?d biskupi o niedotrzymanie obietnicy ma??eństwa. Nie wiadomo, jaki by? wyrok s?du, najpewniej ma??eństwo nie zosta?o zawarte.

Gutenberg szkoli? odp?atnie uczniów, m.in. ucz?c ich sztuki szlifowania kamieni szlachetnych. Podejmowa? tak?e ze wspólnikami dzia?alno?? gospodarcz?, jak? by? wyrób i sprzeda? lusterek dla zmierzaj?cych do Akwizgranu pielgrzymów. Przygotowywa? równie? kolejne przedsi?wzi?cie – Aventur und Kunst, o którym ma?o wiadomo, niezrealizowane z powodu ?mierci jednego z partnerów. Zdania na temat tego, na czym polega?y te plany, s? podzielone. By? mo?e by?y to pierwsze próby drukarskie (st?d niektóre ?ród?a podaj? rok 1440 jako dat? wynalazku Gutenberga) lub jaka? inna forma seryjnej produkcji, np. stempli (punc).

Powrót do Moguncji i za?o?enie drukarni (1448–1455)

Nie wiadomo, gdzie Gutenberg przebywa? po prawdopodobnym wyje?dzie ze Strasburga w 1444 roku. W Moguncji jego nazwisko pojawia si? na dokumencie z pa?dziernika 1448 roku, gdy zaci?ga? tam po?yczk? w wysoko?ci 150 guldenów. Przypuszczalnie powróci? do domu rodzinnego (?Hof zum Gutenberg”) ze wspólnikami ze Strasburga, z którymi urz?dzi? w nim pierwsz? drukarni? – pierwsze du?e wydawnictwo w historii.

Prawdopodobnie ju? w 1449 roku Gutenberg prowadzi? dzia?alno?? wraz z Johannem Fustem, przedsi?biorczym z?otnikiem i ksi?garzem. Po?yczy? od niego 800 guldenów na wyposa?enie nowocze?niejszej drukarni, co nast?pi?o w kolejnym roku. Nie ma zgody w?ród autorów, czy mie?ci?a si? ona nadal w domu rodzinnym, czy te? zosta?a przeniesiona do innego warsztatu. Po otrzymaniu w 1452 roku od Fusta kolejnych 800 guldenów, jako wk?adu we wspólne przedsi?wzi?cie (w dokumencie z 1455 roku nazwano je Werk der Bücher, czyli ?dzie?o ksi?g”), dysponowa? ju? dwiema drukarniami. W starszej wydawa? drobne wydawnictwa, a w nowszej w latach 1452–1455 drukowana by?a Biblia 42-wierszowa (znana jako Biblia Gutenberga), która jest najwy?ej cenionym drukiem spo?ród wszystkich jego wydań. By? mo?e w drugiej drukarni planowano wydawa? tak?e msza?y, ale wycofano si? z tego pomys?u, prawdopodobnie ze wzgl?du na trudno?ci w wykonaniu ró?nych pism drukarskich lub na konieczn?, a trudn? do uzyskania, zgod? w?adz ko?cielnych.

W 1454 roku pojawi?y si? powa?ne nieporozumienia mi?dzy Gutenbergiem a Fustem na tle rozliczeń finansowych i ich natury. Spór mi?dzy nimi rozstrzyga? w 1455 roku s?d arcybiskupa mogunckiego, ale nieznany jest jego ostateczny werdykt. Gutenberg przekaza? jednak Fustowi znaczn? sum? pieni?dzy i zapewne tak?e wi?kszo?? nak?adu Biblii 42-wierszowej. Jego warsztat zosta? przej?ty przez Fusta, który zatrudni? ucznia Gutenberga Petera Sch?ffera. Z tej drukarni wysz?y druki dawniej przypisywane Gutenbergowi, m.in. Psa?terz moguncki (1457), pierwszy tekst z drukowanymi iluminacjami (inicja?y czerwone i niebieskie, ryte w metalu, nie w drewnie), cho? niewykluczone, ?e pierwsze prace (w tym druk pierwszych sk?adek) wykonano ju? w 1455 roku, a Gutenberg bra? w nich udzia?. Nie wszyscy autorzy zgadzaj? si? co do tego, ?e Gutenberg odczu? bole?nie skutki sporu. Leonhard Hoffmann stwierdzi?, ?e w 1455 roku druk Biblii by? ju? co najmniej od roku zakończony, a Gutenberg nie by? zmuszony oddawa? warsztatu Fustowi.

Ostatnie lata ?ycia (1455–1468)

Po sporze z Fustem Gutenberg dalej zajmowa? si? dzia?alno?ci? wydawnicz?, ale na du?o mniejsz? skal?. Mia? problemy finansowe, o czym ?wiadczy fakt, ?e w 1458 roku przesta? sp?aca? po?yczk?, zaci?gni?t? jeszcze w 1442 roku w ko?ciele ?w. Tomasza w Strasburgu. W 1458 roku król Karol VII Walezjusz wys?a? do niego na nauki grawera Nicolasa Jensona, pó?niejszego znanego drukarza weneckiego.

W 1462 roku dosz?o do walki o w?adz? w Moguncji. Rok wcze?niej papie? Pius II pozbawi? stanowiska dotychczasowego arcybiskupa Teodoryka i powo?a? na to miejsce Adolfa II. Odwo?any arcybiskup, maj?cy poparcie rady miasta, nie chcia? zrzec si? w?adzy; Adolf II zdoby? miasto si??. Gutenberg, tak jak wielu mieszkańców (w tym jego uczniów, rozwijaj?cych pó?niej nowe o?rodki druku), prawdopodobnie opu?ci? miasto, udaj?c si? by? mo?e do Eltville am Rhein, gdzie wydawano druki jego czcionkami. W Eltville rezydencj? mia? arcybiskup moguncki Adolf II, który ?yczliwie przyj?? zas?u?onego drukarza, a w 1465 roku uczyni? go swoim dworzaninem. Pozwoli? mu opu?ci? dwór, wi?c mo?na przyj??, ?e Gutenberg u schy?ku ?ycia zamieszka? ponownie w Moguncji.

Wed?ug informacji przekazanej przez teologa Jakoba Wimpfelinga Gutenberg na staro?? straci? wzrok. Wiadomo te?, ?e przyst?pi? do mogunckiego bractwa przy ko?ciele ?w. Wiktora, które przygotowywa?o do dobrej ?mierci i pogrzebu. Znajomy drukarza, Leonhard Mengoss, zanotowa? jego dat? ?mierci – 3 lutego 1468 roku. W tym samym miesi?cu czcionki i sprz?t drukarski po zmar?ym przej??, za zgod? arcybiskupa, prawnik Konrad Humery.

Gutenberg pochowany zosta? w mogunckim ko?ciele franciszkanów, rozebranym w XVIII wieku, tote? jego grób nie zachowa? si?. W 1499 roku krewny zmar?ego Adam Gelthus ufundowa? inskrypcj?, s?awi?c? go jako wynalazc? druku. Nie wiadomo, czy inskrypcja ukaza?a si? jedynie w postaci papierowej, czy te? umieszczona by?a w postaci tablicy na grobie. W 1504 roku profesor Ivo Wittig ufundowa? tablic? po?wi?con? wydawcy, umieszczon? na ?cianie ?Hof zum Gutenberg”; zagin??a ona w czasie wojen napoleońskich.

Metoda drukowania z wykorzystaniem ruchomych czcionek

Fragment Biblii Gutenberga, ukazuj?cy staranny krój pisma

Johannes Gutenberg bywa b??dnie uwa?any za wynalazc? ruchomej czcionki, mimo ?e jej historia si?ga po?owy XI wieku, a jej twórc? by? Bi Sheng. Ruchoma czcionka by?a wi?c u?ywana w Chinach na d?ugo przed zastosowaniem jej przez Europejczyków. Przez lata toczy? si? spór o to, kto pierwszy u?ywa? jej w Europie. Zdaniem niektórych autorów robi? to ju? w 1430 roku Holender Laurens Janszoon Coster, mieszkaj?cy w Haarlemie, brak jednak na to przekonuj?cych dowodów.

Gutenberg zaprojektowa? pras? drukarsk?, na wzór znanych ju? pras introligatorskich, za pomoc? których t?oczono na oprawach ksi??ek dekoracje, a nawet litery – stemple z wkl?s?ymi wizerunkami liter stosowa? do produkcji opraw ksi??ek dominikanin Konrad Forster. Korzysta? równie? z do?wiadczeń jego poprzedników, tworz?cych papierowe ksi??ki r?kopi?mienne, a tak?e z wiedzy na temat techniki druku pojedynczymi stemplami lub odpowiednimi p?ytami wykonanymi z drewna b?d? metalu. Móg? te? przygl?da? si? dzia?alno?ci innych rzemie?lników, zajmuj?cych si? obróbk? metali i umieszczaj?cych litery na swoich wyrobach: p?atnerzy, z?otników oraz mincerzy bij?cych monety, a tak?e tych umieszczaj?cych znaki na innym materiale (jak skóra czy glina) oraz graweruj?cych w drewnie.

Sposób konstruowania czcionek i ich sk?adu zosta? opracowany przez Gutenberga i by? przez niego nast?pnie udoskonalany, dlatego te? jemu przypisuje si? wynalazek nowoczesnego druku. Wiele rozwa?ań badaczy dotyczy kwestii inspiracji drukarza. Nie wiadomo, czy mia? styczno?? z dalekowschodni? technik? druku, nieznany jest jego wczesny proces drukowania, ani nawet to, jakie by?y jego pierwsze wydawnictwa z u?yciem ruchomej czcionki i kiedy powsta?y. Mo?liwe, ?e ju? podczas pobytu w Strasburgu (1434–1444) eksperymentowa? z technik? druku, wydaj?c drobne teksty, niezachowane do wspó?czesnych czasów. Czcionki u?ywane przez Gutenberga nie zachowa?y si?, wi?c nie mo?na okre?li? ich sk?adu. Trudno?ci sprawia te? dok?adna rekonstrukcja procesu tworzenia czcionek za pomoc? aparatu odlewniczego wykorzystuj?cego stemple (patryce), potrzebne do produkcji matryc.

Znana jest produkcja stempli i matryc oraz proces druku z pó?niejszych czasów. W standardowym procesie wytwarzania czcionki stalowy stempel (wyt?aczany za pomoc? wykrawania) by? wbijany poprzez uderzenie m?otkiem w mi?kki miedziany bloczek, tworz?c matryc?, która nast?pnie by?a szlifowana. Nast?pnie umieszczano j? na dnie aparatu odlewniczego, a czcionk? odlewano, nape?niaj?c form? od góry stopionym metalem. Matryca mog?a by? wykorzystana do tworzenia setek lub tysi?cy identycznych czcionek, tote? ten sam znak pojawiaj?cy si? w dowolnym miejscu tekstu ksi??ki, wydawa? si? by? taki sam. Czcionki o jednakowych wymiarach by?y wraz z innymi elementami u?ywane przez zecera w dowolnych ustawieniach (st?d nazwa ?ruchoma czcionka”) do sk?adania form drukarskich, na podstawie których przygotowywane by?y strony do druku.

Biblie Gutenberga zosta?y wydrukowane z wykorzystaniem du?ych ilo?ci pojedynczych czcionek – wed?ug niektórych szacunków nawet 100 tysi?cy. Ustawienie ka?dej strony zajmowa?o wiele czasu, gdy? nale?a?o wykona? prace polegaj?ce na za?adowaniu prasy, farbowaniu czcionki, odci?gni?ciu prasy, zawieszeniu arkuszy, rozprowadzeniu czcionki itp. Warsztat Gutenberga i Fusta móg? zatrudnia? nawet 25 rzemie?lników.

Sposób wytwarzania czcionek za pomoc? aparatu odlewniczego, z wykorzystaniem stempli potrzebnych do tworzenia matryc, powszechnie przypisywany Gutenbergowi, bywa podawany w w?tpliwo??. Wszystkie wydrukowane litery powinny by? niemal identyczne, z pewnymi odmianami spowodowanymi niew?a?ciwym drukiem i farbowaniem. Jednak Pierre Simon Fournier zasugerowa?, ?e Gutenberg móg? nie u?ywa? odlewanego typu matrycy wielokrotnego u?ytku, ale drewnianych czcionek, które zosta?y wyryte pojedynczo. Podobna sugestia zosta?a sformu?owana przez Paula Nasha w 2004 roku. Pojawi?o si? pytanie, czy Gutenberg w ogóle u?ywa? ruchomych czcionek. W 2004 roku w?oski profesor Bruno Fabbiani stwierdzi?, ?e badanie Biblii 42-wierszowej wykaza?o nak?adanie si? liter, co sugeruje, ?e Gutenberg w rzeczywisto?ci nie u?ywa? ruchomych czcionek, ale raczej wykorzystywa? ca?e p?yty, przy czym kolejne litery by?y wt?aczane kolejno do p?yty, a nast?pnie drukowane.

Druki

?Donaty”

Nie jest znana kolejno?? druków wydawanych przez Johannesa Gutenberga. Prawdopodobnie najwcze?niejsze by?y popularne podr?czniki do nauki ?aciny Ars minor Eliusza Donata, tzw. Donaty. By?y to niewielkie ksi??eczki drukowane na pergaminie lub welinie, licz?ce najwy?ej 14 kart (28 stron), rozprowadzane w du?ym nak?adzie, szacowanym na 4800-9600 egzemplarzy rocznie. Zdaniem Alberta Kapra by?y wydawane ju? w Strasburgu w okresie 1440–1444 (st?d niektórzy przyjmuj? umowny rok wynalazku Gutenberga na 1440), inni autorzy za? datuj? je na okres moguncki i pocz?tek lat 50. XV wieku. Podr?czniki by?y t?oczone pismem drukarskim ?Donatów i Kalendarzy” (DK). ?aden z nich nie zachowa? si? w ca?o?ci. Na podstawie drobnych ró?nic w druku zachowanych fragmentów, wyró?nia si? co najmniej 24 odmiany, co oznacza, ?e ten najpopularniejszy podr?cznik XV wieku by? cz?sto przez Gutenberga wznawiany.

Ksi?ga Sybilli

Utwór poetycki Ksi?ga Sybilli, dotycz?cy przepowiedni zwi?zanych z królem Salomonem (któremu rzekomo zapowiedziano przyj?cie Chrystusa i powstanie Ko?cio?a), napisany oko?o 1360 roku w jednym z klasztorów Turyngii, równie? zosta? wydany przez Gutenberga. Zachowa? si? jedynie niewielki fragment tekstu wydanego proz? w j?zyku niemieckim, dotycz?cy S?du Ostatecznego. Zadrukowany dwustronnie skrawek papieru ma wymiary 9 na 12,5 cm i liczy w sumie 22 linijki. Wydanie mia?o zapewne 14 kart (28 stron). Druk jest ma?o staranny (jedne litery s? odbite mocniej ni? pozosta?e, przez co nie wszystkie s? jednakowo czytelne, a ich kontury równie ostre), co oznacza niezbyt zaawansowany aparat odlewniczy. Prawy brzeg kolumny tekstu nie zosta? wyrównany, a wiersze nie znajduj? si? w linii prostej (niektóre litery wystaj? w gór? lub w dó?). Zdaniem wielu badaczy oznacza to, ?e jest to pierwszy lub jeden z pierwszych druków rzemie?lnika. Albert Kapr datowa? go na rok 1440 i wi?za? z obj?ciem tronu cesarskiego przez Fryderyka III. Wielu innych autorów, jak Frieder Schanze, nie zgadza?o si? z tym, ?e druk powsta? w okresie pobytu drukarza w Strasburgu i datowa?o go na pó?niejszy okres moguncki, podaj?c ró?ne propozycje prawdopodobnego roku jego powstania np. 1450, 1452–1453 lub 1454. Utwór zosta? wydany pismem ?Donatów i Kalendarzy”, które jednak zaprojektowane by?o do tekstów ?acińskich, a nie niemieckich, dlatego nie mo?na by?o wydrukowa? niektórych du?ych liter (np. K, W, Z).

Biblia 42-wierszowa (Biblia Gutenberga)

Egzemplarz Biblii 42-wierszowej wydanej w dwóch tomach (pierwszy otwarty, drugi – w oryginalnej XV-wiecznej oprawie – zamkni?ty), przechowywanej w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie

Szczególne miejsce w?ród druków Gutenberga ma Biblia 42-wierszowa, zwana Bibli? Gutenberga, wydawana w Moguncji w latach 1452–1455, uwa?ana za arcydzie?o typografii. Nie ma ona strony tytu?owej, informacji o wydawcy ani numeracji stron. Charakteryzuje si? niedo?cignionym sk?adem tekstu. Zastosowano tekstur? gotyck?, czcionk? mniejsz? ni? pismo ?Donatów i Kalendarzy”, ale o bardziej eleganckim wygl?dzie. Biblia oprawiana by?a zazwyczaj w dwóch tomach: pierwszy obejmowa? 224 karty, a drugi 319 kart (z czego dwie niezadrukowane). Tekst z?o?ony by? w dwóch szpaltach, wbrew nazwie nie zawsze zawieraj?cych 42 wiersze (na niektórych stronach by?o ich 40 lub 41).

Gutenberg stosowa? niekiedy kosztown? technik? druku dwubarwnego przy drukowaniu pierwszych stron Biblii, tych o liczbie wierszy mniejszej ni? 42 (nag?ówki i numery rozdzia?ów drukowane by?y na czerwono, a pozosta?y tekst na czarno). O wiele bardziej op?acalne dla wydawcy by?o jednak wydawanie Biblii w ca?o?ci sk?adaj?cych si? ze stron o 42 wierszach, których test by? drukowany w ca?o?ci na czarno. Do produkcji wykorzystano wysokiej jako?ci papier sprowadzany z Piemontu. Wydrukowane egzemplarze by?y nast?pnie rubrykowane, iluminowane i oprawiane. Szacuje si?, ?e powsta?o 30-35 egzemplarzy na pergaminie i 140-145 na papierze. Przetrwa?o 48 egzemplarzy (12 na pergaminie, 36 na papierze).

Wydawnictwa zwi?zane z zagro?eniem tureckim

Po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w 1453 roku w zachodniej Europie zacz?to coraz bardziej obawia? si? rosn?cej pot?gi Imperium Osmańskiego. Pojawi?o si? wi?c zapotrzebowanie na druki informuj?ce o tym zagro?eniu i zach?caj?ce do walki. W 1454 roku ukaza? si? w j?zyku niemieckim tzw. Kalendarz turecki, obliczony na rok 1455. Posiada on, jako pierwszy znany druk w historii, tytu? – Eyn manung der cristenheit widder die durken (?Ostrze?enie dla chrze?cijaństwa przed Turkami”). By?a to wierszowana odezwa do walki z naje?d?c? osmańskim, zawieraj?ca modlitwy, a tak?e pierwsze wydrukowane ?yczenia noworoczne (Eyn gut selig nuwe Jar, ?dobrego i szcz??liwego Nowego Roku”).

Od 1454 roku (najstarszy zachowany ma dat? 22 pa?dziernika) Gutenberg drukowa? Cypryjski list odpustowy Paulinusa Chappe (Zappe), dotycz?cy odpustu, obiecanego przez papie?a Miko?aja V osobom przekazuj?cym ?rodki na obron? Cypru przed Turkami. Nag?ówki i pierwsze s?owa danego akapitu listu drukowane by?y pismem ?Donatów i Kalendarzy”, natomiast 31 wierszy listu now? mniejsz? czcionk? (litery by?y bardziej czytelne). Do kwietnia nast?pnego roku ukaza?o si? siedem wydań tego listu, drukowanego jednostronnie na welinie. Ferdinand Geldner oszacowa? nak?ad listu na oko?o 10 tysi?cy sztuk.

W 1456 roku, udoskonalonym drukiem (?Catholicon”), wydana zosta?a tzw. Bulla turecka – bulla papie?a Kaliksta III, wystawiona 29 czerwca 1455 roku i wzywaj?ca do wyprawy krzy?owej przeciw Turkom, która mia?a rozpocz?? si? 1 maja 1456 roku. Zachowa? si? jeden egzemplarz bulli wydrukowany w j?zyku niemieckim i jeden w ?acińskim.

Drobne wydawnictwa z lat 1456–1458

Pod koniec roku 1456 wydano przeznaczony na rok kolejny Kalendarz lekarski. W tym czasie drukowano równie? tzw. niemiecki Cisioianus, zawieraj?cy 12 wierszy, pozwalaj?cych zapami?ta? kolejno?? wa?nych ?wi?t w kalendarzu Ko?cio?a katolickiego, a tak?e Provinciale Romanum – wykaz arcybiskupstw i biskupstw tego Ko?cio?a. Wszystkie te druki wydane przez Gutenberga t?oczono pismem ?Donatów i Kalendarzy”.

Natomiast dopiero oko?o 1457–1458 roku opublikowana zosta?a Tablica planet dla astrologów (niem. Planetentafel für laien Astrologen); przez Gottfrieda Zedlera i niektórych innych autorów nazywana b??dnie Kalendarzem astronomicznym na 1448 rok, rzekomo wydanym rok wcze?niej. Ca?y tekst odbity by? na 6 kartach pergaminu, które tworzy?y po sklejeniu jedn? du?? kart?, o wymiarach oko?o 65 na 75 cm. Autorzy ró?ni? si? w ocenie jako?ci tego wydawnictwa: Zedler uwa?a? go za pierwszy druk moguncki, za? inni przychylali si? do datowania 10 lat pó?niejszego (ustalonego przez Carla Wehmera w oparciu o odbitki przechowywane w Bibliotece Jagiellońskiej), podkre?laj?c wysoki poziom sk?adu oraz odbicia.

Biblia 36-wierszowa

Ulepszonym pismem ?Donatów i Kalendarzy” odbita zosta?a oko?o 1459–1460 roku Biblia 36-wierszowa, przedruk Biblii 42-wierszowej. Ró?ni?a si? ona drobnymi szczegó?ami, w tym nag?ówkami innego typu. Przypuszczalnie powsta?a w Bambergu, a jej wydawc? by? Gutenberg lub jego uczniowie (w tym drugim wypadku Gutenberg jedynie u?yczy?by czcionek). By? mo?e na pro?b? biskupa Bambergu Georga von Schaumberga drukiem zaj?li si? jego wspó?pracownicy: Johann Numeister, Albrecht Pfister lub Heinrich Keffer.

Biblia ta liczy a? 1768 stron druku in folio, by?a cz?sto oprawiana w trzech tomach. Odbito prawdopodobnie 20 egzemplarzy na pergaminie oraz 60 na papierze. Zachowa?o si? 13 Biblii 36-wierszowych, nie licz?c drobnych fragmentów. Ust?powa?a ona poziomem wykonania Biblii 42-wierszowej – ma mniej staranny krój liter, a brzegi kolumn druku nie zosta?y wyrównane.

Niepewna atrybucja

By? mo?e z warsztatu Gutenberga wysz?y tak?e inne druki odbite czcionk? ?Catholicon”, co do których istnieje du?o w?tpliwo?ci, dotycz?cych miejsca powstania, chronologii i szczegó?ów ich metod drukowania:

• Summa grammaticalis quae vocatur Catholicon Johannesa Balbusa (XIII-wieczny s?ownik ?aciński; od niego pochodzi nazwa czcionki),
• Summa de articulis fidei et ecclesiae sacramentis Tomasza z Akwinu,
• Dialogus rationis et conscientiae Mateusza z Krakowa,
• List odpustowy na rzecz ko?cio?a ?w. Cyriaka w Neuhausen (1461 i 1462),
• List odpustowy na rzecz zakonu trynitarzy (1464),
• Vocabularius ex quo (1467, 1469).

Znaczenie

Spór o pierwszeństwo

Filozof Francis Bacon uzna? w 1620 roku wynalazek druku za jedno z trzech prze?omowych odkry? w dziejach ?wiata (obok prochu i kompasu). Mimo to rola Gutenberga by?a przez d?ugi czas umniejszana. Cho? ju? w 1470 roku Guillaume Fichet, profesor paryskiego uniwersytetu, przyzna? pierwszeństwo w stosowaniu ruchomych czcionek Johannesowi Gutenbergowi, wielu innych badaczy s?dzi?o, ?e by? jedynie na?ladowc?.

23 maja 1468 roku w podr?czniku prawa rzymskiego Institutiones Iustiniani, który ukaza? si? w Moguncji w wydawnictwie Petera Sch?ffera, umieszczono wiersz ze wzmiank? o zmar?ym drukarzu, bez podania jednak jego nazwiska. Trzy lata pó?niej w wydanym w Pary?u druku Ortograhia Gasparina Barzizziego Fichet napisa?:

Opowiada si?, ?e niedaleko Moguncji ?y? pewien Johannes z przydomkiem Gutenberg, który jako pierwszy ze wszystkich wymy?li? sztuk? drukarsk?, dzi?ki czemu wytwarza si? ksi??ki nie za pomoc? trzciny (jak w staro?ytno?ci) i nie piórem (jak dotychczas u nas), tylko metalowymi literami i do tego znakomicie, wykwintnie i pi?knie.

O Gutenbergu jako wynalazcy druku wspominali tak?e w pracach XV-wiecznych nast?puj?cy autorzy: Riccobaldus Ferrariensis w Chronica summorum pontificum imperatorumque (1474), Jacobus Philippus Foresti w Supplementum chronicarum (1483), Matteo Palmieri, Bossius Donatus, Baptista Fulgosus, Adam Werner von Themar, Johannes Herbst, Jacob Wimpfeling oraz Adam Gelthus. Jan Tritemiusz stwierdzi? natomiast w pracy Chronicon Sponheimense (1495–1509), ?e cho? wynalazc? druku by? Gutenberg, to du?? rol? w jego doskonaleniu mia? Johann Fust, a w upowszechnieniu Peter Sch?ffer. Pó?niej jednak w kr?gu rodziny Sch?ffera zacz?to marginalizowa? rol? Gutenberga, przypisuj?c wynalazek druku Fustowi i Sch?fferowi, t? wersj? rozpowszechnia? zw?aszcza wnuk pierwszego i syn drugiego, Johannes Sch?ffer, tak?e drukarz.

W kolejnych wiekach pojawia?y si? wi?c sprzeczne informacje na temat tego, komu przypisa? autorstwo wynalazku druku na terenie Europy. Oprócz Gutenberga, Fusta i Sch?ffera pojawia?y si? jeszcze inne nazwiska pretendentów do tego tytu?u, takie jak: Johann Mentelin ze Strasburga (zm. 1478), Panfilo Castaldi z Feltre (zm. 1487), Jean Brito z Brugii (zm. ok. 1484), Prokop Waldvogel z Pragi czy Laurens Janszoon Coster z Haarlemu (zm. 1484). Wed?ug obecnego stanu wiedzy, nie uda?o si? jednak potwierdzi? ich pierwszeństwa.

Badania nad Gutenbergiem

J. Gutenberg na ilustracji pochodz?cej z pracy Die gro?en Deutschen im Bilde (Michael Sch?nitzer, 1936)

De ortu et progressu artis typographicae – pierwsza praca, w której podkre?lono rol? Gutenberga jako pioniera druku w Europie – ukaza?a si? w 1640 roku, a jej autorem by? Bernhard von Mallinckrodt (1591–1664), dziekan katedralny w Münsterze. W kolejnych wiekach ?yciem i dokonaniami drukarza zajmowali si? m.in. :

• Johann David K?hler (1684–1755), profesor historii w Getyndze;
• Karl Dziatzko (1842–1903), filolog klasyczny i bibliotekarz w Getyndze;
• Paul Schwenke (1853–1921), bibliotekarz;
• Otto Hupp (1859–1949), grafik i heraldyk;
• Gottfried Zedler (1860–1945), bibliotekarz;
• Aloys Ruppel (1882–1977), za?o?yciel i redaktor rocznika ?Gutenberg-Jahrbuch” (wydawanego od 1926 roku przez mi?dzynarodowe Towarzystwo Gutenberga); autor biografii Johannes Gutenberg. Sein Leben und sein Werk (Berlin 1939);
• Hans Widmann (1908–1975), redaktor pracy Der gegenw?rtige Stand der Gutenberg-Forschung (Stuttgart, 1972);
• Albert Kapr (1918–1995), profesor Hochschule für Grafik und Buchkunst w Lipsku, autor pracy Johannes Gutenberg. Pers?nlichkeit und Leistung (Lipsk, 1986);
• Guy Bechtel (ur. 1931), historyk i germanista, autor pracy Gutenberg et l’invention de l’imprimerie: une enquête (Pary?, 1992);
• Stephan Füssel (ur. 1952), ksi?goznawca, autor pracy Gutenberg und seine Wirkung (Frankfurt nad Menem, 1999).

Rozwój i znaczenie druku

Wynalazek druku szybko pojawi? si? w innych miastach Niemiec, a tak?e innych państw Europy. Pierwszymi wa?niejszymi o?rodkami druku w j?zyku niemieckim, po Moguncji i Strasburgu (gdzie powsta?y liczne oficyny), by?y: Bamberg (gdzie by? mo?e ukaza?a si? oko?o 1459 roku Biblia 36-wierszowa), Kolonia (gdzie mie?ci?o si? wiele wa?nych wydawnictw), Bazylea, Norymberga i Lubeka. Tempo rozprzestrzeniania si? druku by?o imponuj?ce tak?e w innych krajach – jeszcze w XV wieku drukarnie powsta?y w kilkudziesi?ciu miastach w?oskich (najwi?ksze znaczenie mia?a Wenecja).

Wynalazek druku traktowano jako wyj?tkowy dar Boga. Upowszechnienie druku doprowadzi?o do obni?enia cen ksi?g, co mia?o miejsce ju? w 1470 roku: ju? wtedy ich ceny by?y ni?sze od ceny, jak? p?acono wcze?niej za sam? ich opraw?. Spowodowa?o to, ?e drukowane ksi?gi i drobniejsze wydawnictwa sta?y si? dost?pne dla znacznie wi?kszego grona osób. Szerzy?y si? dzi?ki temu nowe ruchy i pr?dy ideowe, w tym humanizm renesansowy, a pó?niej reformacja. Wynalazek druku (a wcze?niej pisma) sta? si? podstaw? dla rozwoju nowych ?rodków przekazu, kszta?tuj?c umys?y (tzw. umys?owo?? pi?miennicza) i oddzia?uj?c na funkcjonowanie spo?eczeństw, co Marshall McLuhan przedstawi? w pracy Galaktyka Gutenberga (The Gutenberg Galaxy 1962).

Upami?tnienie drukarza

W Moguncji znajduje si? Muzeum Gutenberga (niem. Gutenberg-Museum), za?o?one w 1900 roku w pa?acu ?Zum R?mischen Kaiser”, którego wystawa po?wi?cona jest dokonaniom drukarza, jak równie? historii druku. Imi? Gutenberga nosi Uniwersytet w Moguncji (niem. Johannes Gutenberg-Universit?t Mainz).

Ulice nazwane imieniem Gutenberga, pomniki i miejsca pami?ci po?wi?cone drukarzowi znajduj? si? nie tylko w miastach, z którymi by? zwi?zany, ale tak?e w wielu innych miejscach na ?wiecie. W Polsce znajduje si? kilka pomników Gutenberga, w?ród nich na kamienicy pod Gutenbergiem w ?odzi, w Nowej Rudzie, na naro?nej cz??ci elewacji kamienicy przy ul. Szabatowskiego 1 – 3 w Chorzowie, na jednej z cz?stochowskich kamienic, w tzw. Gaju Gutenberga przy ul. Ja?kowa Dolina w Gdańsku-Wrzeszczu oraz na tzw. Domu Prasy w Toruniu. Gutenberg jest te? patronem szko?y podstawowej i gimnazjum w Warszawie. Ulica Henryka D?browskiego w Katowicach nosi?a do 1945 roku nazw? Gutenbergstra?e, podobnie jak do 1918 roku i w latach 1939–1945 ulica Marcelego Mottego w Poznaniu. Wspó?cze?nie ulice nosz?ce imi? Jana Gutenberga znajduj? si? m.in. w Gliwicach i Krakowie.

Zarówno w 1900 roku, jak i sto lat pó?niej, w umown? rocznic? urodzin Gutenberga, uroczy?cie obchodzono jego jubileusz, a dorobek drukarza by? prezentowany na wystawach i komentowany na konferencjach. Prasa drukarska Johannesa Gutenberga uznana zosta?a w 1997 roku przez amerykański magazyn ?Time-Life” za najbardziej istotny wynalazek tysi?clecia. W 1999 roku amerykańskie przedsi?biorstwo A&E Network og?osi?o Gutenberga najwa?niejszym cz?owiekiem milenium.

• 
  Muzeum Gutenberga w Moguncji, budynek ?Zum R?mischen Kaiser”
• 
  Popiersie J. Gutenberga przed uniwersytetem jego imienia w Moguncji
• 
  Statua rzemie?lnika w Strasburgu
• 
  Popiersie Gutenberga na naro?nej cz??ci elewacji kamienicy przy ul. Szabatowskiego 1 – 3 w Chorzowie
• 
  Pomnik drukarza w Nowej Rudzie
• 
  Kamienica pod Gutenbergiem w ?odzi
• 
  Wspó?czesny medal (Rheintaler) z wizerunkiem drukarza
• 
  Znaczek pocztowy upami?tniaj?cy z?otnika

Zobacz te?

• projekt Gutenberg

Bibliografia

• Jan Piro?yński: Johannes Gutenberg i pocz?tki ery druku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13785-1.
• John W. Klooster: Icons of invention: the makers of the modern world from Gutenberg to Gates. Santa Barbara: Greenwood Press, 2009, seria: Greenwood icons. ISBN 978-0-313-34743-6. (ang.).
• William J. Sonn: Paradigms lost: the life and deaths of the printed word. Lanham: Scarecrow Press, 2006. ISBN 978-0-8108-5262-4. (ang.).
• Diana Childress: Johannes Gutenberg and the printing press. Minneapolis: Twenty-First Century Books, 2008. ISBN 978-0-7613-4024-9. (ang.).
• Janet Ing. The Mainz indulgences of 1454/5: a review of recent scholarship. ?The British Library Journal”. nr 9, s. 14–31, 1981. [dost?p 2025-08-14]. (ang.).