方便游客 遂宁今年将新增加80座旅游厕所

Nelson Mandela

Pe?ne imi? i nazwisko	百度 当地时间2月10日陈方安生在美获颁其念兹在兹的抹黑香港奖，即所谓奥康纳正义奖（OConnorJusticePrize）。 Nelson Rolihlahla Mandela
Data i miejsce urodzenia	18 lipca 1918 Mvezo
Data i miejsce ?mierci	5 grudnia 2013 Johannesburg
8. Prezydent Republiki Po?udniowej Afryki
Okres	od 10 maja 1994 do 16 czerwca 1999
Przynale?no?? polityczna	Afrykański Kongres Narodowy (ANC)
Poprzednik	Frederik Willem de Klerk
Nast?pca	Thabo Mbeki
Odznaczenia

Nelson Mandela, ok. 1937

Nelson Rolihlahla Mandela, wymowa xhosa: [xo?li:?a?a man?de:la] (ur. 18 lipca 1918 w Mvezo, zm. 5 grudnia 2013 w Johannesburgu) – po?udniowoafrykański polityk, m?? stanu, prezydent Republiki Po?udniowej Afryki w latach 1994–1999, jeden z przywódców ruchu przeciw apartheidowi, dzia?acz na rzecz praw cz?owieka, laureat Pokojowej Nagrody Nobla. W Republice Po?udniowej Afryki nazywany równie? ?Madiba” (nazwa jednego z klanów ludu Xhosa), a tak?e ?tata”, co cz?sto rozpisywano jako: ?Ojciec Narodu”. By? zarówno najstarszym (z?o?y? urz?d w wieku 81 lat), jak i najd?u?ej ?yj?cym prezydentem RPA (zmar? maj?c 95 lat).

W 1942 roku wst?pi? do Afrykańskiego Kongresu Narodowego (ANC), a w 1950 roku zacz?? nim kierowa?. Pocz?tkowo by? zwolennikiem nieu?ywania przemocy. Wraz ze wspó?pracownikami zmieni? zdanie po masakrze w czasie protestu Sharpeville w marcu 1960 roku i delegalizacji ANC. Rok pó?niej zosta? przywódc? zbrojnego skrzyd?a ANC Umkhonto we Sizwe (?W?ócznia Narodu”, MK). Zbrojne dzia?ania ?Umkhonto we Sizwe” za czasów Mandeli mia?y mie? jednak charakter wy??cznie sabota?owy i wyklucza?y ataki na ludzi. Dokonywali zniszczeń instalacji o du?ym znaczeniu dla gospodarki RPA. Zosta? aresztowany 5 sierpnia 1962 i skazany za rzekome akty sabota?u i przygotowywanie inwazji obcych państw na RPA.

Osadzony w wi?zieniu na wyspie Robben Island. W 1985 roku odmówi? skorzystania ze zwolnienia warunkowego. W marcu 1982 zosta? przeniesiony do wi?zienia Pollsmoor w Kapsztadzie, w grudniu 1988 przeniesiony ponownie, tym razem do wi?zienia im. Victora Verstera niedaleko Paarl. W wi?zieniu sp?dzi? 27 lat (z tego 18 lat na Robben Island). Wyszed? na wolno?? 11 lutego 1990 roku pod wp?ywem kampanii ANC i nacisków mi?dzynarodowych, zgodnie z decyzj? prezydenta F.W. de Klerka, który umo?liwi? te? legalizacj? ANC. 18 marca 1992 roku mieszkańcy RPA opowiedzieli si? w referendum za likwidacj? apartheidu.

Kierowa? ANC od czerwca 1991 do grudnia 1997, z którym osi?gn?? w pierwszych wolnych wyborach 27 kwietnia 1994 najlepszy wynik i wi?kszo?? mandatów w parlamencie. Nowo wybrany parlament wybra? go w maju 1994 prezydentem RPA – pierwszym czarnoskórym prezydentem w historii tego kraju. Pe?ni? ten urz?d od 10 maja 1994 do 16 czerwca 1999 roku, w okresie pokojowego odej?cia od apartheidu. Zdoby? mi?dzynarodowe uznanie – wspólnie z de Klerkiem otrzyma? w 1993 roku Pokojow? Nagrod? Nobla.

?yciorys

Dzieciństwo

Urodzi? si? 18 lipca 1918 w Mvezo, ma?ej wiosce ko?o Umtaty w Transkei. Jego drugie imi? brzmia?o Rolihlahla, czyli w j?zyku xhosa k?opotliwy. W pó?niejszych latach by? znany jako Madiba, co wywodzi?o si? z nazwy jego rodzinnego klanu. Jego zmar?y w 1832 roku pradziadek, Ngubengcuka, by? wodzem Thembu zamieszkuj?cego bantustan Transkei we wspó?czesnej Prowincji Przyl?dkowej Wschodniej. Plemi? to znane by?o z oporu wobec kolonialnych zap?dów Holendrów, Brytyjczyków i innych Europejczyków. Jeden z synów króla, o imieniu Mandela by? dziadkiem Nelsona i jednocze?nie od niego wywodzi?o si? imi? przysz?ego prezydenta. Poniewa? dziadek Nelsona by? jedynym dzieckiem króla z jego ?on? z klanu Ixhiba, by? przez to uwa?any za dziecko z tzw. nieprawego rodu i nie kwalifikowa? si? do dziedziczenia tronu. Ojciec Mandeli, Gadla Henry Mphakanyiswa, by? wodzem plemienia, nad którym w?adz? obj?? w 1915 roku po tym, gdy jego poprzednik zosta? oskar?ony przez w?adze o korupcj?. Mia? on 4 ?ony i 13 dzieci (czterech synów i dziewi?? córek, dzieci ?y?y w innych wioskach). Równie? w 1926 roku, Gadla zosta? zwolniony za korupcj?, co wed?ug Nelsona by?o tak naprawd? jedynie fa?szywym oskar?eniem bia?ych w?adz, wobec których ojciec pozostawa? sceptyczny. Sam Nelson od strony matki (trzeciej ?ony Gadli) pochodzi? z plemienia Xhosa. Matka Nelsona by?a córk? Nkedama i cz?onkiem klanu amaMpemvu.

Jak sam twierdzi?, jego wczesne ?ycie by?o zdominowane przez rytua?y i tabu. Dorasta? we wsi Qunu z dwiema siostrami i matk?. Pomaga? w utrzymywaniu stada byd?a i wraz z innymi ch?opcami sp?dza? du?o czasu na podwórku. Cho? jego rodzice byli analfabetami, to matka b?d?ca pobo?n? chrze?cijank?, gdy mia? 7 lat, wys?a?a go (jako pierwszego w swojej rodzinie) do szko?y prowadzonej przez metodystów. Tam zosta? ochrzczony i otrzyma? angielskie, nadane przez nauczycielk?, chrzcielne imi? Nelson; sam Mandela nie wiedzia?, dlaczego nauczycielka nada?a mu to imi?. Gdy mia? 9 lat, jego ojciec przyjecha? do Qunu, gdzie szybko zmar? z powodu nierozpoznanej dolegliwo?ci, któr? wed?ug Mandeli by?a choroba p?uc. Mandela bardzo prze?y? ?mier? ojca. Pó?niej deklarowa?, ?e od ojca odziedziczy? buntowniczy charakter i poczucie sprawiedliwo?ci. Matka zabra?a go do Wielkiego Pa?acu, pa?acu w Mqhekezweni, gdzie powierzy?a go pod opiek? regenta Thembu, wodza Jongintaba Dalindyebo. Mimo ?e nie ujrza? matki przez wiele kolejnych lat, m?ody Mandela czu?, ?e Jongintaba i jego ?ona Noengland traktuj? go jak w?asne dziecko na równi z ich synem Justice i córk? Nomafu. W ka?d? niedziel? wraz z opiekunami ucz?szcza? na nabo?eństwa, a chrze?cijaństwo sta?o si? znaczn? cz??ci? jego ?ycia.

Ucz?szcza? do misyjnej szko?y metodystów zlokalizowanej obok pa?acu, gdzie pobiera? nauki j?zyków angielskiego i Xhosa, historii i geografii. Ze szczególn? sympati? studiowa? histori? Afryki. S?uchaj?c opowie?ci i rozmów starszych go?ci pa?acu znalaz? si? pod wp?ywem antyimperialistycznej retoryki wodza Joyi. W tym czasie uwa?a? jednak europejskich kolonizatorów za dobroczyńców, a nie prze?ladowców. W wieku 16 lat wraz z Justice i kilkoma innymi ch?opcami pojecha? do Tyalarhy, gdzie przeszed? rytua? obrzezania, co w symboliczny sposób mia?o zaznacza? przej?cie z ch?opca w m??czyzn?. W trakcie obrz?du otrzyma? imi? Dalibunga.

Edukacja

Zamierzaj?c zdoby? umiej?tno?ci, potrzebne aby zosta? radnym domu królewskiego Thembu, rozpocz?? nauk? w szkole ?redniej w Clarkebury Boarding Institute w Engcobo. By?a to instytucja w zachodnim stylu i najwi?ksza szko?a dla czarnych Afrykanów w Thembulandzie. W trakcie edukacji nawi?za? kontakty z innymi uczniami, po raz pierwszy za najlepszego przyjaciela mia? osob? p?ci ?eńskiej, gra? w ró?ne gry sportowe, co rozwija? przez ca?e ?ycie i zapocz?tkowa? swoje zainteresowanie ogrodnictwem. Sam Mandela przyzna?, ?e przed szko?? ?redni? by? ?sztywniakiem”. W ci?gu dwóch lat zdoby? Junior Certificate. W 1937 r. wraz z wi?kszo?ci? rodziny królewskiej Thembu, w tym przyrodnim bratem, Justice, przeniós? si? do kolegium metodystów Healdtown w Forcie Beaufort. Dyrektor szko?y podkre?la? wy?szo?? kultury angielskiej i poparcie dla rz?du, jednak?e Mandela coraz bardziej interesowa? si? rodzimymi kulturami afrykańskimi. W trakcie ucz?szczania do kolegium zaprzyja?ni? si? z pierwsz? osob? spoza kr?gu Xhosa, przyjaciel mianowicie wywodzi? si? z Sotho co by?o uwa?ane za z?amanie tabu. W wolnym czasie ?wiczy? cz?sto boks i biegi d?ugodystansowe, w dyscyplinach tych zosta? prefektem w drugim roku edukacji. Z poparciem Jongintaby rozpocz?? prac? nad stopniem Bachelor of Arts (BA) na licz?cym 150 studentów Uniwersytecie dla czarnoskórych w Fort Harere w Alice. Tam w pierwszym roku uczy? si? angielskiego, antropologii, administracji, polityki i prawa holenderskiego. Jego ówczesnym celem by?o zostanie t?umaczem lub urz?dnikiem w Departamencie Spraw Rdzennych [mieszkańców RPA]. Zamieszka? w dormitorium Wesley House, gdzie zaprzyja?ni? si? Kaiser Matanzim? i Oliverem Tambo, ten drugi sta? si? jego bliskim przyjacielem i towarzyszem na dziesi?tki lat. Kontynuowa? swoje zainteresowanie sportem, bra? udzia? w lekcjach tańca towarzyskiego, gra? w dramacie o ?yciu Abrahama Lincolna, a w ramach Studenckiego Towarzystwa Chrze?cijańskiego dawa? lekcje Biblii w?ród lokalnych spo?eczno?ci.

Chocia? wielu jego znajomych nale?a?o do Afrykańskiego Kongresu Narodowego (ANC) – antyimperialistycznego ruchu d???cego do budowy niezale?nego RPA – Mandela unika? jakiegokolwiek zaanga?owania politycznego, a w okresie II wojny ?wiatowej sta? si? zwolennikiem brytyjskiego wysi?ku wojennego. Pomóg? studentom pierwszego roku prze?ama? dominacj? drugoklasistów, pod koniec jego edukacji na pierwszym roku zaanga?owa? si? w rad? przedstawicieli studentów i rozpocz?? bojkot zwi?zany z kiepsk? jako?ci? ?ywno?ci na uniwersytecie, za co zosta? tymczasowo zawieszony na uczelni, a w rezultacie opu?ci? szko?? bez otrzymania stopnia.

Przeprowadzka do Johannesburga

Gdy wróci? do Mqhekezweni w grudniu 1940 roku uzna?, ?e Jongintaba zaaran?owa? ma??eństwa dla niego i Juistice. Przera?ony my?l? o przymusowym ma??eństwie uciek? w kwietniu nast?pnego roku poprzez Queenstown do Johannesburga. Znalaz? prac? jako stró? nocny w kopalni, gdzie ?po raz pierwszy zobaczy? po?udniowoafrykański kapitalizm w dzia?aniu”. Z pracy zosta? jednak zwolniony, gdy jego induna (naczelnik) odkry?, ?e Mandela uciek? z domu. W trakcie pobytu u kuzyna w George Goch Township pozna? aktywist? ANC Waltera Sisulu, który za?atwi? mu prac? aplikanta w kancelarii Witkin, Sidelsky i Eidelman. Firma prowadzona by?a przez liberalnego ?yda, Lazara Sidelsky’ego, który by? sympatykem ANC. W pracy Mandela pozna? Gaura Redebe wywodz?cego si? z Xhosa, który by? cz?onkiem ANC i Po?udniowoafrykańskiej Partii Komunistycznej, a tak?e Nata Bregmana, ?ydowskiego dzia?acza komunistycznego, który sta? si? jego pierwszym bia?ym przyjacielem. Uczestnicz?c w rozmowach i spotkaniach komunistów, Mandela by? pod wra?eniem tego, ?e Europejczycy, Afrykanie, Hindusi i kolorowi s? traktowani wzajemnie jako równy z równym. Pó?niej twierdzi?, ?e nie przy??czy? si? do partii, poniewa? jej ateizm pozostawa? w konflikcie z jego chrze?cijańsk? wiar? i pogl?dem, wedle którego RPA zamiast walki klasowej potrzebna jest walka o równo?? rasow?.

W sierpniu 1943 roku, coraz bardziej zafascynowany polityk?, Mandela wzi?? udzia? w marszu na rzecz bojkotów autobusów za podwy?ki cen biletów. W celu kontynuowania studiów wy?szych, zapisa? si? na Uniwersytet Po?udniowej Afryki, noce sp?dza? na pracach nad licencjatem. Zarabiaj?c niewielk? pensj?, wynaj?? pokój w domu nale??cym do rodziny Xhoma, wywodz?cego si? z plemienia Suazi w mie?cie Alexandra. W mie?cie roi?o si? od przest?pców, powszechne by?y ubóstwo i zanieczyszczenia, jednak?e miasto pozosta?o dla niego ?najcenniejszym miejscem”. Mimo zak?opotania swoim ubóstwem przez krótki czas zabiega? o wzgl?dy córki ma??eństwa, u którego wynajmowa? pokój. Aby zaoszcz?dzi? pieni?dze i by? bli?ej centrum Johannesburga, przeniós? si? do o?rodka Witwatersrand Native Labour Association, gdzie ?y? w?ród wywodz?cych si? z ró?nych plemion górników. W trakcie pobytu tam spotka? wielu wodzów plemiennych, w tym ksi?cia-regenta Basuto (obecnie Lesotho). W 1941 roku Jongintaba odwiedzi? Mandel? i odpu?ci? mu ucieczk? z domu. Po powrocie do Thembulandu, Jonigntaba zmar? zim? 1942 roku, a Mandela i Justice przyjechali w tamte strony dzień po pogrzebie. Po zdaniu egzaminu licencjackiego na pocz?tku 1943 roku, wróci? do Johannesburga, gdzie rozpocz?? drog? polityczn? jako prawnik, tym samym zrezygnowa? z bycia radnym w Thembulandzie.

Wczesna dzia?alno?? polityczna

Okres studiów i dzia?alno?? w Lidze M?odzie?owej

Mandela wraz z ma??onk? w 1944

Rozpoczynaj?c studia prawnicze na Uniwersytecie Witwatersrand, by? jedynym czarnoskórym studentem i pomimo powszechnego rasizmu uda?o mu si? zaprzyja?ni? z liberalnymi i komunistycznymi Europejczykami, ?ydami i Hindusami. W?ród nich znale?li si? Joe Slovo, Harry Schwarz i Ruth First. Do??czaj?c w 1942 do ANC znalaz? si? w coraz wi?kszych wp?ywach grupy Sisulu i wraz z innymi dzia?aczami sp?dza? du?o czasu w Orlando w domu nale??cym do Sisulo, jednym z dzia?aczy ucz?szczaj?cych w spotkaniach by? jego stary przyjaciel, Oliver Tambo. W 1943 pozna? Antona Lembede, afrykańskiego nacjonalist? przeciwnego zjednoczonemu rasowo frontowi przeciwko kolonializmowi i imperializmowi czy te? zawi?zania sojuszu z komunistami. Mimo przyja?ni z przedstawicielami innych ras i komunistami, Mandela popiera? cz??? pogl?dów Lembede i wierzy?, ?e czarni Afrykanie powinni by? ca?kowicie niezale?ni w walce o polityczne samostanowienie. Gdy w ramach partii postanowiono o utworzeniu skrzyd?a m?odzie?owego, Nelson Mandela znalaz? si? w delegacji m?odzie?owych dzia?aczy partii i spotka? si? z prezydentem ANC Alfredem Bitini Xum?. Liga M?odych ANC zosta?a za?o?ona w Niedziel? Wielkanocn? 1944 roku w Centrum Spo?ecznym Bantu na Eloff Street, prezydentem m?odzie?ówki zosta? Lembede, a cz?onkiem komitetu wykonawczego sam Mandela. W domu nale??cym do Sisulu pozna? Evelyn Mase, dzia?aczk? ANC z Engcobo w Transkei, która w tym czasie uczy?a si? zawodu piel?gniarki. Pobrali si? 5 pa?dziernika 1944 roku. Pocz?tkowo m?oda para mieszka?a z jej krewnymi, nast?pnie wynaj??a dom nr 8115 w Orlando, gdzie ma??eństwo wprowadzi?o si? na pocz?tku 1946. Ich pierwsze dziecko Madiba ?Thembi” Thembekile urodzi?o si? w lutym 1945 roku, córka Makazwie urodzi?a si? dwa lata pó?niej, lecz zmar?a dziewi?? miesi?cy pó?niej na zapalenie opon mózgowych. Wraz z ma??eństwem w domu zamieszka?a matka i siostra (Leabie) Mandeli. Na pocz?tku 1947 roku zakończy? prac? w firmie Witkin, Sidelsky i Eidelman i zosta? pe?nowymiarowym studentem, aby op?aci? studia zaci?gn?? po?yczk? w Bantu Welfare Trus. W lipcu 1947, gdy zmar? Lembede, jego nast?pc? w organizacji zosta? bardziej umiarkowany Peter Mda, który zgodzi? si? na wspó?prac? z nieczarnymi i komunistami oraz powo?a? Mandel? na sekretarza organizacji. Mandela nie zgodzi? si? z podej?ciem Mda i w grudniu 1947 wspar? nieudan? prób? wydalenia komunistów z organizacji m?odzie?owej uwa?aj?c ich ideologi? za nieafrykańsk?.

W tym samym roku zosta? wybrany do komitetu wykonawczego ANC w Transwalu, gdzie podlega? regionalnemu prezydentowi ANC C.S. Ramohanoe. Gdy Ramohaone ten, wbrew woli Komitetu Wykonawczego Transwalu, nawi?za? wspó?prac? z organizacjami hinduskimi i komunistycznymi, Mandela znalaz? si? w?ród tych, którzy wp?yn?li na jego dymisj?. W wyborach w 1948 roku, w których pozwolono g?osowa? jedynie bia?ym, parlament zosta? zdominowany przez afrykanersk? (a przynajmniej przez nich zdominowan?) Herenigde Nasionale Party pod przewodnictwem Daniela Fran?ois Malana. Partia po??czy?a si? z Parti? Afrykanerów i utworzy?a tym samym Parti? Narodow?. Partia mia?a program otwarcie rasistowski i domaga?a si? poszerzenia segregacji rasowej i budowy ustroju apartheidowskiego. Maj?cy coraz wi?ksze wp?ywy w ANC, Mandela i jego kadry rozpocz??y propagowanie bezpo?redniego dzia?ania przeciwko apartheidowi pod postaci? akcji, tj. strajków i bojkotów. Taktyk? t? ANC przyj??a z dzia?ań indyjskiej spo?eczno?ci RPA. Nie popieraj?cy takich dzia?ań Xuma zosta? usuni?ty z prezydencji poprzez wotum nieufno?ci i zast?piony przez Jamesa Moroka, a w jego nowym gabinecie znale?li si? Sisulu, Mda, Tambo i Godfrey Pitje. Jak po latach wspomnia? Mandela ?Kierowali?my ANC ku bardziej radykalnej i rewolucyjnej ?cie?ce”. Gdy po?wi?ci? si? polityce, zawali? ostatni rok w Witwatesrand i ostatecznie w grudniu 1949 roku nie przyznano mu stopnia.

Prezydencja w Transwalu

W marcu 1950 roku na placu Xuma odby?a si? Krajowa Egzekutywa ANC. W tym miesi?cu w Johannesburgu odby?a si? Konwencja Obrony Wolno?ci S?owa, w której udzia? wzi?li dzia?acze czarnoskórzy, hinduscy i komunistyczni, a ca?a akcja przybra?a charakter antyapartheidowskiego strajku generalnego. Mandela by? przeciwnikiem strajku obawiaj?c si?, ?e spowoduje to zwi?kszenie represji policyjnych, w rezultacie w tym samym roku re?im wprowadzi? Ustaw? o Zwalczaniu Komunizmu i podda? represjom organizacje bior?ce udzia? w strajku. W tym samym roku wybrany zosta? na prezydenta Ligi M?odzie?owej, w grudniu 1951 roku wzi?? udzia? w Ogólnokrajowej Konferencji ANC, gdzie wypowiedzia? si? przeciwko budowie frontu mi?dzyrasowego jednak?e zosta? przeg?osowany. Wkrótce pod wp?ywem przyjació?, takich jak Moses Kotane i wsparciu Zwi?zku Radzieckiego dla ruchów walcz?cych w wojnach o niepodleg?o??, nieufno?? Mandeli wobec komunizmu ograniczy?a si?. Pod wp?ywem lektur dzia?aczy, tj. Karol Marks, Fryderyk Engels, W?odzimierz Lenin, Józef Stalin i Mao Zedong pozna? materializm dialektyczny. W kwietniu 1952 roku rozpocz?? prac? w firmie prawniczej H.M. Basner.

Jego zaanga?owanie w aktywizm polityczny i praca skutkowa?a mniejszym czasem, który po?wi?ca? dla rodziny. W 1952 roku ANC rozpocz??a przygotowania do udzia?u Defiance Campaign, wspólnej kampanii przygotowanej z organizacjami hinduskimi i komunistycznymi skierowanej przeciwko apartheidowi. By? jednym z za?o?ycieli Narodowego Forum Ochotniczego rekrutuj?cego antyapartheidowskich wolontariuszy. Pod wp?ywem filozofii Mahatmy Gandhiego zdecydowa? si? na ?cie?k? pokojowego oporu po??czon? z wi?kszym pragmatyzmem. Na wiecu w Durbanie w dniu 22 czerwca przemawia? przed 10-tysi?cznym t?umem i wzywa? do protestów wyborczych za co zosta? aresztowany i na krótko internowany w wi?zieniu Marshall Square. W tym czasie liczby cz?onków Kongresu Narodowego wzros?a z 20 do 100 tysi?cy cz?onków. Rz?d na wzrost wp?ywów partii odpowiedzia? masowymi aresztowaniami, a w 1953 roku wprowadzi? Ustaw? o Bezpieczeństwie Publicznym, która umo?liwi?a wprowadzenie stanu wojennego. W maju w?adz? zakaza?y prezydentowi transwalskiego ANC, Johnowi Beaver Marksowi dokonywania publicznych wyst?pień, aby utrzyma? pozycj? partii w regionie, Marks wyznaczy? na swojego nast?pc? m?odego Mandel?. Mimo silnej opozycji ultraafrykańskiej grupy Bafabegiya, Mandela wybrany zosta? na prezydenta regionu w pa?dzierniku tego samego roku.

30 lipca 1952 roku Mandela zosta? aresztowany na mocy ustawy o zwalczaniu komunizmu i stan?? przed s?dem w Johannesburgu jako jeden z 21 oskar?onych (w?ród nich znale?li si? Moroka, Sisulu i Dadoo). Zosta? uznany za winnego rzekomej dzia?alno?ci komunistycznej i skazany na dziewi?? miesi?cy ci??kiej pracy, wyrok zawieszono jednak na dwa lata. W grudniu otrzyma? sze?ciomiesi?czny zakaz brania udzia?u w posiedzeniach lub rozmowach z wi?cej ni? jedn? osob? naraz co w praktyce uniemo?liwi?o mu funkcjonowanie jako prezydenta ANC w Transwalu. W obliczu represji re?imu ruch Defiance Campaign zamar?. We wrze?niu 1953 roku, Andrew Kunene na spotkaniu transwalskiego ANC odczyta? przemówienie Mandeli ?Nie ?atwo doj?? do wolno?ci”. Tytu? zosta? zaczerpni?ty cytatem przywódcy i twórcy niepodleg?o?ci Indii, Jawaharlala Nehru (który mia? prze?omowy wp?yw na pogl?dy Mandeli). W przemówienie Mandela opracowa? plan awaryjny na wypadek delegalizacji ugrupowania. Plan Mandeli znany te? jako M-Plan zaplanowa? przej?cie w takim wypadku ze scentralizowanego przywództwa w form? komórek konspiracyjnych. Otrzyma? prac? jako adwokat w kancelarii Terblanche i Briggish, a wkrótce po tym przeniós? si? do bardziej liberalnej kancelarii Helman i Michel. W tym celu zda? egzaminy kwalifikacyjne, dzi?ki którym sta? si? pe?noprawnym adwokatem. W sierpniu 1953, Mandela i Oliver Tambo otworzyli w?asn? firm? prawnicz?, Mandela i Tambo, dzia?aj?c? w centrum Johannesburga. By?a to jedyna w kraju firma prawnicza prowadzona przez Afrykanów, bada?a ona cz?sto sprawy poszkodowanych przez brutalno?? policji czarnoskórych. Dzia?alno?? kancelarii nie spodoba?a si? re?imowi przez co na mocy ustawy Group Areas Act firma zosta?a zmuszona do przeniesienia si? w odleg?e miejsce. Cho? w maju 1954 urodzi?a si? druga córka Mandeli i Evelyn, Makaziwe Phumia to relacje ma??eństwa sta?y si? napi?te, a ?ona oskar?y?a m??a o zdrad?. Pojawi?y si? dowody wskazuj?ce na romans Mandeli z cz?onkini? ANC, Lillian Ngoyi i sekretarz Ruth Mompati. Wed?ug niesprawdzonych informacji z drug? z kobiet Mandela mia? mie? dziecko. Zdegustowana zachowaniem syna, Nosekeni, powróci?a do Transkei, a Evelyn zosta?a ?wiadkiem Jehowy i odrzuci?a obsesyjne jej zdaniem zaanga?owanie m??a w polityk?.

Kongres Ludu

Sztandar ANC

Po nieudanym prote?cie (z lutego 1955 roku) przeciwko rozbiórce przeznaczonego dla czarnoskórych przedmie?cia Johannesburga, Sophiatown, doszed? do wniosku, ?e Kongres ?nie mia? alternatywny dla oporu zbrojnego i u?ycia przemocy”. Z pomoc? Sisulu ANC próbowa?o zdoby? broń w Chinach, jednak pomimo wsparcia walki antyapartheidowskiej, rz?d Chin uwa?a?, ?e ANC nie jest dostatecznie przygotowana do walki partyzanckiej. Z pomoc? Po?udniowoafrykańskiego Kongresu Indyjskiego, Kongresu Ludzi Kolorowych, Kongresu Demokratycznego i Kongresu Zwi?zków Zawodowych RPA, ANC planowa?o utworzy? Kongres Ludu, który opracowa? mia? propozycje systemowe które wprowadzone mia?y by? po obaleniu re?imu apartheidu. Na podstawie odpowiedzi przygotowanej przez Kongres, Rusty Bernstein opracowa?a Kart? Wolno?ci w której wezwano do utworzenia demokratycznego państwa nieb?d?cego państwem rasistowskim, wezwano te? do nacjonalizacji wielkiego przemys?u. Karta zosta?a przyj?ta na konferencji Kliptown w czerwcu 1955 roku, na konferencji zebra?o si? 3000 delegatów którzy zostali jednak rozp?dzeni przez policj?. Karta sta?a si? kluczowym elementem ideologii Mandeli. Po zakończeniu drugiego zakazu na?o?onego przez niego na re?im, we wrze?niu 1955 roku uda? si? na wakacje robocze do Transkei, gdzie omówi? z lokalnymi przywódcami plemiennymi implikacj? ustawy Bantu Authorities Act sprzed czterech lat. Przed wyjazdem do Kapsztadu odwiedzi? tak?e matk? i siostr?, Noengland. W marcu 1956 otrzyma? trzeci zakaz publicznych wyst?pów (z ograniczeniem do Johannesburga), Mandela jednak cz?sto lekcewa?y? go. Jego ma??eństwo rozpad?o si?, a jego ?ona Evelyn odesz?a do swojego brata. W maju 1956 rozpocz??o si? post?powanie rozwodowe. ?ona twierdzi?a, ?e Nelson mia? dopu?ci? si? wzgl?dem jej nadu?y? fizycznych. Mandela zaprzeczy? zarzutom i walczy? o opiek? nad dzie?mi. Mimo ?e Evelyn cofn??a wniosek rozwodowy, Mandela w styczniu 1958 ponownie z?o?y? pozew o rozwód. Rozwód zosta? sfinalizowany ju? w marcu, jednak dzieci umieszczono pod opiek? matki. W trakcie post?powania, pozna? pracownic? socjaln?, Nomzamo Winfreda Madikizel?, z któr? o?eni? si? w Bizanie w dniu 14 czerwca 1958. Pó?niej zaanga?owa?a si? ona w dzia?alno?? ANC za co sp?dzi?a kilka tygodni w wi?zieniu.

5 grudnia 1956 wraz z wi?kszo?ci? zarz?du partii zosta? aresztowany ?za zdrad? stanu”. Czas ten sp?dzi? w wi?zieniu w Johannesburgu. Wszyscy trzej s?dziowie badaj?cy spraw? Mandeli byli zwi?zani z re?imow? Parti? Narodow?. Po tym gdy s?dziowie zostali wymienieni, w pa?dzierniku prokuratura wycofa?a swoje oskar?enia. W kwietniu 1959 wojuj?cy dzia?acze niezadowoleni z umiarkowanych pogl?dów ANC za?o?yli Kongres Panafrykański (PAC). Prezydentem organizacji zosta? przyjaciel Nelsona Mandeli, Robert Sobukwe. Sam Mandela by? niech?tny grupie i uwa?a? j? za ?niedojrza??”. Obie strony w maju 1960 rozpocz??y kampani? antyrz?dow?. Jedna z demonstracji zorganizowanych przez PAC zosta?a ostrzelana przez policj? w wyniku czego zgin??o 69 demonstrantów. Wydarzenie to przesz?o do historii jako masakra Sharpeville. Po tej zbrodni, Mandela publicznie spali? swoj? przepustk?, a wydarzenie to sta?o si? sygna?em do wybuchu zamieszek w ca?ej Po?udniowej Afryce. Rz?d zareagowa? na zamieszki poprzez og?oszenie stanu wojennego. Mandela i inni dzia?acze wyzwoleńczy zostali aresztowani w dniu 30 marca. Byli wi?zieni w niehigienicznych warunkach i bez postawienia ?adnych zarzutów w miejscowym wi?zieniu Pretorii. W kwietniu rz?d zakaza? dzia?alno?ci zarówno PAC i ANC. Osadzenie spowodowa?o, ?e prawnicy mogli z trudem dotrze? do oskar?onych. Oskar?eni uwolnieni zostali z wi?zienia pod koniec sierpnia gdy rz?d zniós? stan wyj?tkowy. Mandela wykorzysta? wolny czas, aby zorganizowa? Ogólnoafrykańsk? Konferencj? w pobli?u Pietermaritzburgu w Natalu. W marcowej konferencji udzia? wzi??o 1400 delegatów antyapartheidowskich. 29 marca 1961, po trwaj?cym sze?? lat procesie, s?dziowie uznali, ?e Mandela jest niewinny co spowodowa?o kompromitacje rz?du.

Podró? po Afryce i dzia?alno?? militarna

W przebraniu szofera podró?owa? po kraju organizuj?c nowe struktury komórkowe Kongresu i przygotowywa? strajk zaplanowany 29 maja. Odby? tajne spotkanie z dziennikarzami, podczas którego ostrzeg? rz?d przed tym, ?e radykalne grupy przeciwników apartheidu, tj. Azanian People’s Liberation Army, mog? uciec si? do walki zbrojnej. Jeszcze przed konferencj? policja wyda?a nakaz aresztowania dzia?acza. Sam Mandela równie? uzna?, ?e ANC powinna tworzy? grupy zbrojnego oporu. Przekonywa? on do tego lidera partii, Alberta Johna Luthuli, który by? nastawiony zdecydowanie pacyfistycznie. Zainspirowany rewolucj? kubańsk? zorganizowan? przez Ruch 26 Lipca na czele z Fidelem Castro, w 1961 roku za?o?y? wraz z liderami partii komunistycznej, Joe Slovo i Walterem Sisulu, organizacj? Umkhonto we Sizwe (?W?ócznia Narodu”, w skrócie MK). Mandela zosta? przewodnicz?cym grupy. Grupa pocz?tkowo zajmowa?a si? rozprowadzaniem literatury na temat walki partyzanckiej autorstwa Mao Zedonga i Che Guevary. Cho? wówczas organizacja by?a oddzielona od ANC to w pó?niejszych latach sta?a si? oficjalnym zbrojnym ramieniem grupy. MK dzia?a?a poprzez struktury komórkowe. Dokonywa?a ona aktów sabota?u w celu wywierania maksymalnej presji na rz?dzie przy czym samemu odnotowywa?a minimalne straty. MK dokonywa?a ataków na instalacje wojskowe, linie telefoniczne, elektrownie czy po??czenia komunikacyjne. Ataki organizowano w nocy, kiedy nieobecni byli cywile. Akcje grupy przeprowadzane by?y tak aby obej?? si? bez ?mierci ludzi. Zanim MK og?osi?o swoje istnienie, przywódca ANC Luthuli zdoby? Pokojow? Nagrod? Nobla. Sama organizacja publicznie og?osi?a swoje istnienie 16 grudnia 1961 (Dzień Dingane), gdy dokona?a ju? 57 zamachów, do dalszych ataków przyst?pi?a w dzień Sylwestra. ANC wys?a?a Mandel? w lutym 1962 roku na spotkanie Panafrykańskiego Ruchu na rzecz wolno?ci Afryki Wschodniej, ?rodkowej i Po?udniowej (PAFMECSA) w Adddis Abebie w Etiopii. Podró? do Etiopii odby?a si? w tajemnicy. Na miejscu spotka? si? on z cesarzem Haile Selassie I i wyg?osi? swoje przemówienie na konferencji. Po konferencji uda? si? do Kairu w Egipcie. Na miejscu pozna? reformy polityczne prezydenta Gamala Abdela Nassera, wzgl?dem których wyra?a? si? z podziwem, nast?pnie uda? si? do Tunisu w Tunezji, gdzie prezydent Habib Bourguiba ofiarowa? mu 5000￡ na zakup uzbrojenia. Nast?pnie uda? si? do Mali, Maroka, Gwinei, Sierra Leone, Liberii i Senegalu. Otrzyma? wsparcie finansowe ze strony prezydentów: Liberii Wiliama Tubmana i Gwinei Ahmeda Sekou Touré. Nast?pnie uda? si? do Londynu, gdzie pozna? wielu dzia?aczy antyapartheidowskich, dziennikarzy i wybitnych polityków lewicy. Po powrocie do Etiopii rozpocz?? tam sze?ciomiesi?czny kurs walki partyzanckiej, jednak?e ukończy? tylko dwa miesi?ce kursu po czym powróci? do ojczyzny.

Uwi?zienie

Mandela w 1960 roku

Aresztowanie i proces

5 sierpnia 1962 policja zatrzyma?a Mandel? wraz z Cecil? Williams niedaleko Howick. O donos na Mandel? oskar?onych zosta?o wiele grup, w tym przyjmuj?cym Mandel? w Durbanie, GR Naidoo, jednoczesny cz?onek KP RPA i wspó?pracownik CIA. Sam Mandela uwa?a?, ?e ?adne z tych oskar?eń nie jest wiarygodne i zamiast tego przyczyn? jego aresztowania widzia? we w?asnej nieostro?no?ci. Przetrzymywany w wi?zieniu Johannesburg’s Marshall Square, oskar?ony zosta? o nawo?ywanie do strajków pracowniczych i wyjazd z kraju bez pozwolenia. Jego doradc? prawnym zosta? Slovo. Mandela wykorzysta? proces do pokazania ?moralnego sprzeciwu ANC wobec rasizmu”. Poza s?dem dosz?o do protestów zwolenników dzia?acza. Nast?pnie zosta? przeniesiony do Pretorii, gdzie móg? by? odwiedzony przez Winnie. W celi rozpocz?? korespondencj? maj?c? na celu zdobycie stopnia naukowego Bachelor of Laws na Uniwersytecie Londyńskim. Jego rozprawa rozpocz??a si? w dniu 15 pa?dziernika, lecz zosta?a zak?ócona po tym gdy oskar?ony stawi? si? w s?dzie ubrany w tradycyjny strój plemienny kaross, a s?d oskar?y? go o g?oszenie w?asnej mowy politycznej. Dzia?acz uznany za winnego zosta? skazany na pi?? lat pozbawienia wolno?ci. Gdy opuszcza? sal? s?dow? jego zwolennicy ?piewali pie?ń Nkosi Sikelel iAfrika.

11 lipca nast?pnego roku policja dokona?a nalotu na farm? Liliesleaf, aresztowano tam przebywaj?ce osoby i znaleziono dokumenty opisuj?ce dzia?alno?? MK, z których niektóre wymienia?y Mandel?. 9 pa?dziernika rozpocz?? si? nast?pny proces. Mandela wraz z towarzyszami oskar?ony zosta? o sabota? i spisek maj?cy na celu obalenie rz?du przemoc?. Ich prokuratorem zosta? Percy Yutar, który za??da? wykonanie na oskar?onym kary ?mierci. S?dzia Quartus de Wet odrzuci? ??dania prokuratury ze wzgl?du na brak dowodów. Yutar ponownie sformu?owa? zarzuty i ruszy? z now? spraw?. Od grudnia do lutego 1964 roku zebra? on tysi?ce dokumentów i zdj?? oraz przes?ucha? 173 ?wiadków. Z wyj?tkiem Jamesa Kantora, którego uniewinniono ze wszystkich zarzutów, Mandela oskar?ony zosta? o sabota?, on sam zaprzecza?, jakoby kiedykolwiek zgodzi? si? na rozpocz?cie wojny partyzanckiej z rz?dem. Proces wykaza? przyczyny polityczne ich walki. W trakcie post?powania, Mandela wyg?osi? trzygodzinn? obronn? przemow?. Przemowa zosta?a zainspirowana przez mow? Castro o nazwie Historia mnie uniewinni. Wyst?pienie Mandeli zosta?o szeroko opisane w prasie (mimo oficjalnej cenzury) i zosta?o okrzykni?te jednym z jego najwi?kszych przemówień. W przemowie opowiedzia? si? on za wolnym i demokratycznym spo?eczeństwem opartym na równo?ci szans. Proces zyska? rozg?os poza granicami RPA, a w obronie oskar?onych wyst?powa?y instytucje takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych i ?wiatowa Rada Pokoju. Zwi?zek Uniwersytetu Londyńskiego wybra? Mandel? honorowym przewodnicz?cym, a z inicjatywy zwi?zku w katedrze ?wi?tego Paw?a w Londynie odby?o si? czuwanie po?wi?cone Mandeli. Rz?d Republiki Po?udniowej Afryki mimo sprzeciwu zza granicy uzna? Mandel? i wspó?oskar?onych za komunistycznych sabota?ystów, a 12 czerwca 1964 roku s?dzia Quartus de Wet uzna? Mandel? i jego dwóch wspó?oskar?onych winnymi wszystkich czterech zarzutów i skaza? ich na kar? do?ywotniego wi?zienia.

Pobyt na wyspie Robben

Popiersie Mandeli wystawione w Londynie w 1985 roku

Wraz ze wspó?oskar?onymi zosta? przeniesiony z Pretorii do wi?zienia na Robben Island. Pozosta? tam przez nast?pne 18 lat. Wyizolowany z niepolitycznych wi??niów sekcji B, trafi? do betonowej celi o wymiarach 2,4 na 2,1 metra, z mat? ze s?omy przeznaczon? do snu. W wi?zieniu pad? ofiar? psychicznych i fizycznych prze?ladowań bia?ych stra?ników. Dni sp?dza? pracuj?c w kopalni ?wiru, w 1965 zosta? natomiast przeniesiony do pracy w kamienio?omie wapiennym. Pocz?tkowo pozwolono mu nosi? okulary przeciws?oneczne, jednak?e mimo tego blask z wapna trwale uszkodzi? mu wzrok. W nocy pracowa? nad stopniem LLB. Kilkakrotnie zosta? zamkni?ty w izolatce za przemycanie wycinków prasowych. Zosta? sklasyfikowany jako najni?szy stopniem wi?zień, dosta? klas? D, mia? dozwolon? jedynie jedn? wizyt? w przeci?gu pó? roku, natomiast jego poczta by?a mocno ocenzurowana (korespondencja równie? by?a ograniczona do jednej w przeci?gu sze?ciu miesi?cy).

Wi??niowie polityczni cz?sto uczestniczyli w strajkach g?odowych (które by?y przez Mandel? uwa?ane za nieskuteczne). Mandela w walce o popraw? warunków w wi?zieniach widzia? jeden z elementów walki z re?imem apartheidu. Wi??niowie polityczni wywodz?cy si? z ANC, wybrali go wraz z Sisulu, Govanem Mbeki i Raymondem Mhlabo do czteroosobowej rady ANC reprezentuj?cej t? parti? grupie Ulundi reprezentuj?cej wszystkich wi??niów politycznych na wyspie. Do organu Ulundi nale?eli te? cz?onkowie KP RPA i Yu Chi Chan Club. Zainicjowa? tzw. ?Uniwersytet Robben Island”, na którym wi??niowie wyk?adali wiedz? ze swoich dziedzin, dyskutowano na tematy np. polityki, homoseksualizmu. Mandela wielokrotnie wdawa? si? w zaciek?e k?ótnie z marksistami takimi jak Mbeki i Harry Gwala. Cho? co niedziel? ucz?szcza? na msz? ?wi?t? to w trakcie pobytu w wi?zieniu zainteresowa? si? islamem, o którym si? uczy?. Maj?c nadziej? na zbudowanie wzajemnego szacunku ze stra?nikami rozpocz?? nauk? j?zyka afrikaans. Z Mandel? spotka? si? szereg oficjalnych go?ci. Najbardziej znacz?cymi spo?ród nich byli Helen Suzman, przedstawicielka parlamentarnej liberalnej Partii Post?powej, która to broni?a Mandel? i domaga?a si? jego uwolnienia. We wrze?niu 1970 spotka? si? z nim parlamentarzysta brytyjskiej Partii Pracy, Dennis Healey. Minister sprawiedliwo?ci RPA Jimmy Kruger, próbowa? odwiedzi? go w grudniu 1974, jednak?e spotkanie nie zosta?o zrealizowane. W 1968 odwiedzi?a go jego matka, która zmar?a wkrótce po tym. W nast?pnym roku w wypadku samochodowym zgin?? jego pierworodny syn, Thembi. Mandeli zabroniono uczestniczenia w pogrzebie syna. Jego ?ona by?a w stanie go odwiedza? stosunkowo rzadko. Regularnie siedzia?a ona w wi?zieniu za dzia?alno?? polityczn?. Jego córka odwiedzi?a go natomiast w grudniu 1975 roku. Gdy Winnie wysz?a z wi?zienia w 1977, wkrótce po tym zosta?a zmuszona do przymusowego zamieszkania w Brandfort. Uniemo?liwi?o to wi?c kontakt mi?dzy ma??onkami.

Od 1967 roku warunki w wi?zieniach poprawi?y si?, wi??niowie dostali czarne spodnie, a nie jak dotychczas szorty, dozwolone zosta?y gry, a ?rednia jako?? ich jedzenia zosta?a podniesiona. Mandela po latach komentowa?, ?e pi?ka no?na sprawi?a, ?e wi??niowie ?czuli, ?e ?yj?” i ?triumfowali pomimo sytuacji w jakiej si? znale?li”. W 1969 roku Gordon Bruce opracowa? plan ucieczki Mandeli, zosta? on jednak porzucony po infiltracji przez agenta Biura Bezpieczeństwa Państwowego RPA (BOSS), który mia? nadziej? na zastrzelenie Mandeli podczas próby ucieczki. W 1970 r. nowym dowódc? wi?zienia zosta? Piet Badenhorst. Mandela zaobserwowa? za jego rz?dów wzrost przemocy fizycznej i psychicznej wzgl?dem wi??niów. Walczy? on wówczas o przeniesienie Badenhorsta. Uda?o mu si? to, a nowym komandorem zosta? Willie Willemse, który d??y? do poprawy norm wi?ziennych i stara? si? wypracowa? z Mandel?. Od 1975 Mandela sta? si? wi??niem klasy A. Pozwoli?o mu to na zwi?kszenie liczby wizyt i korespondencji. Dzi?ki temu korespondowa? on z antyapartheidowskimi dzia?aczami, tj. z wodzem zuluskim Mangosuthu Buthelezim i biskupem Desmondem Tutu. W 1975 zacz?? spisywa? swoj? autobiografi?, któr? przemyci? do Londynu, w?adzom wi?ziennym uda?o si? znale?? jednak kilka stron ksi??ki. Po demaskacji po?wi?ci? swój wolny czas na czytanie i ogrodnictwo, a w 1980 roku zdoby? stopień naukowy LLB.

Pod koniec lat 60. Mandela zosta? przy?miony przez Steve Biko i Black Consciousness Movement (BCM). BCM widz?c ANC jako organizacj? nieskuteczn? wezwa?a do akcji bojowej, jednak?e po powstaniu w Soweto z 1976, wielu aktywistów grupy trafi?o do wi?zienia na wyspie. Mandela stara? si? budowa? relacje z m?odymi radyka?ami, cho? by? krytyczny wobec wyst?puj?cych po?ród nich rasistowskich pogl?dów i pogardy dla bia?ych dzia?aczy antyapartheidowskich. Do ponownego zainteresowania jego losem na arenie mi?dzynarodowym dosz?o w lipcu 1978 gdy obchodzi? swoje 60. urodziny. Otrzyma? on wówczas doktorat honoris causa w Lesotho. W 1979 roku przyznano mu indyjsk? Nagrod? Jawaharlala Nehru, a w 1981 statut Freedom of the City szkockiego miasta Glasgow. W marcu 1980 roku dziennikarz Percy Qoboza wymy?li? slogan ?Free Mandela!”, który wywo?a? mi?dzynarodow? kampani?, w wyniku której Rada Bezpieczeństwa ONZ wezwa?a do uwolnienia wi?zionego dzia?acza. Mimo rosn?cej z zagranicy presji, rz?d odmówi? uwolnienia polityka powo?uj?c si? przy tym na zdanie pot??nych zimnowojennych sojuszników, prezydenta USA, Ronalda Reagana i premiera Wielkiej Brytanii, Margaret Thatcher, którzy popierali st?umienie ruchu ANC, a samego Mandel? uznawali za komunistycznego terroryst?.

Wi?zienie w Pollsmoor

Nelson Mandela – Bojownik o wolno??, radziecki znaczek pocztowy z 1988 roku

W kwietniu 1982 zosta? przeniesiony do wi?zienia Pollsmoor w Tokai w Kapsztadzie. Wraz z nim przeniesieni zostali weterani ANC Walter Sisulu, Andrew Mlageni, Ahmed Kathrada i Raymond Mhlaba. Wierzyli oni, ?e s? izolowani przez rz?d w celu usuni?cia ich wp?ywu na m?odych dzia?aczy. Warunki w Pollsmoor by?y lepsze ni? na Robben Island, cho? Mandeli brakowa?o znajomych i krajobrazu wyspy. Mandela ?y? dobrze z dowódc? Poolsmoor, brygadierem Munro. Munro pozwoli? mu stworzy? w?asny ogród na dachu. W nowym wi?zieniu móg? wi?cej czyta?, a liczb? jego listów wys?anych w ci?gu roku zwi?kszono do 52. Zosta? mianowany patronem wielorasowego Zjednoczonego Frontu Demokratycznego (UDF) za?o?onego w okresie reform Pietera Willema Botha. Rz?d Partii Narodowej Botha pozwoli? kolorowym i Hindusom na g?osowanie do w?asnych parlamentów, które mia?y kontrol? nad edukacj?, s?u?b? zdrowia i mieszkalnictwem. Z systemu wykluczono jednak czarnych Afrykanów. Tak jak Mandela, UDF widzia?o to jako prób? podzielenia ruchu antyapartheidowskiego wed?ug linii podzia?u rasowego. Przemoc w ca?ym kraju nasili?a si?, a wiele osób obawia?o si? wybuchu wojny domowej. Pod presj? opinii mi?dzynarodowej, banki ?wiatowe zatrzyma?y swoje inwestycje w kraju, co doprowadzi?o do stagnacji gospodarczej. Liczne banki, a nawet premier Thatcher pyta?y Both? o mo?liwo?? uwolnienia Mandeli w celu roz?adowania niestabilnej sytuacji. Jednocze?nie banki, jak i premier uwa?a?y Mandel? za niebezpiecznego ?arcymarksist?”. W lutym 1985 roku Botha zaproponowa? mu wyj?cie z wi?zienia pod warunkiem bezwarunkowego odrzucenia przemocy jako broni politycznej. Mandela odrzuci? ofert?, a jego córka Zindzi przedstawi?a jego o?wiadczenie, w którym stwierdzono, ?e nie zgadza si? on na w?asn? wolno?? je?li organizacja ANC dalej pozostaje zakazana.

W 1985 roku przeszed? operacj? powi?kszonej prostaty. Po tym spotka? si? z ?siedmioma osobisto?ciami” – delegacj? mi?dzynarodow? wys?an? do wynegocjowania porozumienia. Rz?d Botha odmówi? jednak wspó?pracy, a w czerwcu wprowadzi? stan wyj?tkowy i zainicjowa? st?umienie maj?cych miejsce w kraju zamieszek. Antyapartheidowski ruch oporu ANC w 1986 dokona? 231 ataków zbrojnych, a w 1986 235 nast?pnych. Rz?d wykorzysta? do walki z ANC armi? i prawicowe bojówki. Potajemnie zacz?to finansowa? nacjonalistyczny zuluski ruch Partia Wolno?ci Inkatha, który rozpocz?? ataki w kierunku cz?onków ANC. Mandela rozpocz?? rozmowy z premierem, które jednak zosta?y zaniechane. W 1987 roku potajemnie spotka? si? z ministrem sprawiedliwo?ci Kobie Coetsee. W ci?gu kolejnych trzech lat odby?o si? 11 kolejnych spotkań. Coetsee wynegocjowa? rozmowy pomi?dzy Mandel? a czterema przedstawicielami rz?du. Rozmowy rozpocz??y si? w maju 1988. Zespó? rz?dowy zgodzi? si? na uwolnienie wi??niów politycznych i legalizacj? ANC pod warunkiem, ?e organizacja na sta?e odrzuci przemoc jako walk? polityczn?, zerwie wi?zi z KP RPA i nie b?dzie domaga? si? w rz?dzie wi?kszo?ci. Mandela odrzuci? te warunki, stwierdzi? i? ANC zakończy walk? zbrojn? je?li równie? rz?d wyrzeknie si? przemocy. 70. urodziny dzia?acza w lipcu 1988 przyci?gn??y mi?dzynarodow? uwag?, co widoczne by?o zw?aszcza na koncercie Nelson Mandela 70th Birthday Tribute na londyńskim Wembley. Chocia? na ca?ym ?wiecie prezentowano go jako posta? heroiczn?, on sam stan?? w obliczu problemów osobistych po tym gdy przywódcy ANC poinformowali go o tym, ?e Winnie mia?a by? szefem grupy przest?pczej o nazwie ?Mandela United Football Club”. Cho? niektórzy dzia?acze zach?cali go do rozwodu, on postanowi? pozosta? wierny ?onie do czasu a? zosta?aby ona uznana przez s?d za winn?.

Wi?zienie w Victor Verster i uwolnienie

W wilgotnych warunkach celi nabawi? si? gru?licy. W grudniu 1988 zosta? przeniesiony do zak?adu karnego w pobli?u Victor Verster Paarl. W tym samym roku zosta? umieszczony w komfortowych warunkach w odr?bnym domu z osobistym kucharzem. Wolny czas wykorzysta? aby zakończy? swój stopień LLB. W domu móg? przyjmowa? wielu go?ci, tj. dzia?aczy antyapartheidowskich i d?ugoletniego przyjaciela, Harry Schwarza. Mandela zorganizowa? tajn? komórk? komunikacji z wygnanym przywódc? ANC, Oliverem Tambo. W 1989 roku Botha dozna? udaru mózgu, zachowa? przewodnictwo państwa jednak?e ust?pi? jako lider Partii Narodowej i zosta? zast?piony przez konserwatywnego Frederika Willema de Klerka. Niespodziewanie Botha zaprosi? Mandel? w lipcu 1989 na spotkanie przy herbacie. Sze?? miesi?cy pó?niej Botha zosta? zast?piony jako prezydent przez de Klerka. Nowy prezydent chcia? doprowadzi? do bezwarunkowego uwolnienia wszystkich wi??niów ANC z wyj?tkiem Mandeli.

Po upadku muru berlińskiego w listopadzie 1989, de Klerk wraz ze swoim gabinetem wspólnie debatowa? nt. legalizacji ANC i uwolnienia Mandeli. Chocia? niektórzy dzia?acze byli zdecydowanie przeciwni jego planom, de Klerk spotka? si? w grudniu z Mandel?. Spotkanie przebiega?o w przyjaznej atmosferze, a de Klerk 2 lutego 1990 roku zezwoli? na bezwarunkowe wypuszczenie Mandeli i legalizacj? wszystkich wcze?niej zakazanych partii politycznych. Wkrótce potem, po raz pierwszy od 20 lat, zezwolono na publikacj? w RPA fotografii Mandeli. Victor Verster opu?ci? w dniu 11 lutego. Trzymaj?c swoj? ?on? za r?k?, opu?ci? wi?zienie witany przez t?umy zwolenników i przedstawicieli prasy. Wydarzenie to by?o transmitowane na ?ywo na ca?ym ?wiecie. Wraz z t?umem uda? si? do ratusza w Kapsztadzie, gdzie wyg?osi? przemówienie, w którym zadeklarowa? swoje zaanga?owanie na rzecz pokoju i pojednania z bia?? mniejszo?ci?. Jednocze?nie sta?o si? jasne, ?e walka zbrojna ANC nie skończy?a si? i nadal b?dzie prowadzana jako ?dzia?ania czysto obronne przeciwko przemocy apartheidu”. Wyrazi? te? nadziej?, ?e rz?d zgodzi si? na negocjacje tak, aby oby?o si? bez konieczno?ci walki zbrojnej. Podkre?li?, ?e jego g?ównym celem jest przyniesienie wolno?ci czarnej wi?kszo?ci i zdobycia dla niej prawa g?osu w wyborach samorz?dowych i krajowych. Zatrzyma? si? w domu biskupa Desmonda Tutu, w nast?pnych dniach spotka? si? z przyjació?mi, dziennikarzami i dzia?aczami politycznymi oraz wyg?osi? przemówienie na First National Bank Stadium w Johannesburgu, które wys?ucha?o 100 tysi?cy zgromadzonych na miejscu ludzi.

Likwidacja apartheidu

Wczesne negocjacje

Mandela i de Klerk na ?wiatowym Forum Ekonomicznym w 1992

Po uwolnieniu uda? si? w tras? po Afryce na spotkania z sympatykami i politykami w Zambii, Zimbabwe, Namibii, Libii i Algierii. Nast?pnie uda? si? do Szwecji, gdzie spotka? si? z Tambo, a potem do Londynu na Wembley odby? si? koncert Nelson Mandela: An International Tribute for a Free South Africa. Zach?ca? rz?dy innych krajów do wsparcia sankcji wobec rz?du apartheidu, we Francji przyj?ty zosta? przez prezydenta Fran?ois Mitterranda, w Watykanie przez papie?a Jana Paw?a II. W Wielkiej Brytanii pozna? osobi?cie Margaret Thatcher. W Stanach Zjednoczonych spotka? si? z prezydentem George’em H.W. Bushem, przemawia? przed obiema izbami Kongresu i odwiedzi? osiem miast tego kraju. Mandela sta? si? szczególnie popularny w?ród afroamerykańskiej spo?eczno?ci USA. Na Kubie spotka? prezydenta Fidela Castro, którego od dawna podziwia? i szybko si? z nim zaprzyja?ni?. W Indiach spotka? prezydenta Ramaswamy Venkataramana, w Indonezji Suharto, w Malezji premiera Mahathira Mohamada, a w Australii Boba Hawke’a. Odwiedzi? równie? Japoni?, nie odwiedzi? natomiast Zwi?zku Radzieckiego b?d?cego d?ugoletnim zwolennikiem ANC. W maju 1990 doprowadzi? wielorasow? delegacj? ANC do wst?pnych negocjacji z delegacj? 11 Afrykanerów reprezentuj?cych rz?d. W wyniku negocjacji rz?d zniós? stan wyj?tkowy, w sierpniu natomiast Mandela uznaj?c s?abo?? militarn? ANC zaproponowa? rz?dowi zawieszenie broni (mia?o to miejsce w okresie wzmo?onej krytyki rz?du w Pretorii przez dzia?aczy paramilitarnej MK). Sp?dzi? wiele czasu staraj?c si? zjednoczy? i zbudowa? ANC jako legaln? formacj?. W grudniu wzi?? udzia? w konferencji w Johannesburgu, w której udzia? wzi??o 1600 osób. Wielu dzia?aczy ujrza?o w Mandeli osob? bardziej umiarkowan? ni? oczekiwano. Na krajowej konferencji w Durbanie w lipcu 1991 roku wybrany zosta? prezydentem ANC, na stanowisku zast?pi? chorego Tambo. Na konferencji powo?ano te? 50-osobow?, wielorasow? i zró?nicowan? p?ciowo egzekutyw? narodow?.

Otrzyma? biuro w nowo zakupionej siedzibie ANC w Shell House w centrum Johannesburga. Wraz z Winnie przeniós? si? do jej du?ego domu w Soweto. Ich zwi?zek sta? si? coraz bardziej napi?ty po tym gdy dowiedzia? si? o jej romansie z Dali Mpofu, mimo tego wspar? j? w trakcie procesu o porwanie i pobicie. Pieni?dze na jej obron? zdoby? z Funduszu Obrony i Pomocy dla Afryki Po?udniowej i od przywódcy Libii, Mu’ammara al-Kaddafiego. Mimo starań w czerwcu 1991 roku zosta?a ona uznana za winn? i skazana na sze?? lat wi?zienia, nie poskutkowa?y te? dwie apelacje. 13 kwietnia 1992 roku Mandela publicznie og?osi? swoje rozstanie z Winnie. ANC zmusi?o j? do ust?pienia z zarz?du krajowego partii za sprzeniewierzenie funduszy partii. Sam Mandela przeniós? si? do zamieszkanego w wi?kszo?ci przez bia?ych przedmie?cia Johannesburga, Houghton. Reputacja Mandeli zosta?a dodatkowo nadszarpni?ta przez wzrost przemocy mi?dzy czarnymi, w szczególno?ci na skutek star? mi?dzy zwolennikami ANC i Inkatha w KwaZulu-Natal, w wyniku których zgin??o tysi?ce osób. Aby unikn?? dalszych star? Mandela spotka? si? z liderem Inkatha, Buthelezim jednak?e ANC unikn??a dalszych negocjacji w tej sprawie. Miejscowe w?adze ANC oskar?a?y zuluskich nacjonalistów o wspó?prac? z CIA i o kontrrewolucj?, sam Mandela oskar?y? Inkath? o pe?nienie funkcji ?trzeciej si?y” s?u?b państwowych i nap?dzanie ?rzezi ludu”. Po masakrze w Sebokeng otwarcie oskar?y? o jej spowodowanie prezydenta de Klerka. We wrze?niu 1991 w Johannesburgu odby?a si? ogólnokrajowa konferencja pokojowa, na której Mandela, de Klerk i Buthelezi podpisali porozumienie pokojowe, pomimo tego dalej dochodzi?o do aktów przemocy.

CODESA

Konwencja na Rzecz Demokratycznej Republice Po?udniowej Afryki (CODESA) ruszy?a w grudniu 1991 roku. Odby?a si? w World Trade Center w Johannesburgu. Udzia? wzi??o w niej 228 delegatów z 19 partii politycznych. Delegacj? ANC przewodzi? Cyril Ramaphosa. Mandela jednak dalej pozostawa? kluczow? postaci?. Gdy de Klerk pot?pi? u?ywanie przez ANC przemocy, Mandela okre?li? de Klerka jako lidera ?skompromitowanego re?imu mniejszo?ci”. Rozmowy zosta?y zdominowane przez ANC i Parti? Narodow?, mi?dzy którymi dosz?o do wypracowania niewielkich porozumień. CODESA 2 odby?a si? w maju 1992. De Klerk zaproponowa? aby postapartheidowskie RPA sta?o si? krajem federalnym z rotacyjn? prezydencj? (jego zdaniem w celu zapewnienia ochrony etnicznej mniejszo?ci). Mandela opowiedzia? si? natomiast za jednolitym systemem podlegaj?cym wi?kszo?ci obywateli. Po masakrze w Boipatong dokonanej na dzia?aczach ANC przez bojówki Inkatha wspierane przez rz?d, Mandela zrezygnowa? z negocjacji. Wzi?? udzia? w posiedzeniu Organizacji Jedno?ci Afrykańskiej w Senegalu, w którym wezwa? do zorganizowania specjalnej sesji Rady Bezpieczeństwa ONZ i zaproponowa? wys?anie do RPA si? pokojowych ONZ, które mia?y by zapobiec ?terroryzmowi państwowemu”. ONZ wys?a?a do kraju specjalnego wys?annika, Cyrusa Vance, który mia? pomóc w negocjacjach. Mandela wezwa? do akcji masowej obywateli kraju, w sierpniu Kongres zorganizowa? najwi?kszy w historii RPA strajk, a zwolennicy partii przemaszerowali przez ulice Pretorii. Po masakrze w Bisho, w której zgin??o 28 zwolenników ANC i jeden ?o?nierz zabici przez Ciskei Defence Force w trakcie pokojowego marszu protestacyjnego, Mandela zda? sobie spraw?, ?e akcja masowa prowadzi do dalszej przemocy. W rezultacie we wrze?niu wznowi? negocjacje z rz?dem. Za??da? uwolnienia wszystkich wi??niów politycznych i zakazania tradycyjnych broni zuluskich, co zapobiec mia?o atakom ruchu Inkatha na dzia?aczy ANC. De Klerk b?d?cy pod coraz wi?ksz? presj? zgodzi? si? na warunki. Uzgodniono, ?e odb?d? si? wielorasowe wybory, a w przeci?gu pi?ciu lat rz?dzi? b?dzie rz?d koalicyjny jedno?ci narodowej i zespo?u konstytucyjnego, zagwarantowano te? wp?ywy Partii Narodowej. ANC przyzna?a równie? ochron? miejsc pracy bia?ym urz?dnikom, a udzielenie takiej koncesji przynios?o ostr? krytyk? wewn?trz partii. Uzgodniono wprowadzenie tymczasowej konstytucji gwarantuj?cej rozdzielenie uprawnień, utworzenie s?du konstytucyjnego, a kraj podzielono na dziewi?? prowincji. Ka?da z nich otrzyma?a w?asn? s?u?b? cywiln? i premiera. By?o to efektem pogodzenia federalizmu de Klerka i centralizmu Mandeli. Proces demokratyzacji zosta? zagro?ony przez zintegrowanie w Concerned South Africans Group (COSAG) grup skrajnej prawicy afrykanerskiej, a tak?e czarnych separatystów, tj. Inkatha. W czerwcu 1993 roku rasistowska organizacja bia?ych, Afrikaner Weerstandsbeweging (AWB) dokona?a zamachu na Kempton Park World Trade Centre. Nast?pnie bia?y ekstremista zabi? jednego z przywódców ANC, Chrisa Haniego w zamiarach maj?c te? dokonanie zamachu na samego Nelsona Mandel?.

Mandela stara? si? uspokoi? zamieszki poprzez przemówienia. Wkrótce potem pojawi? si? na mszy ?a?obnej w Soweto z okazji ?mierci Tambo, który zmar? z powodu udaru. W lipcu 1993 roku, zarówno Mandela i de Klerk odwiedzili USA. Spotkali si? tam z prezydentem Billem Clintonem, a ka?dy z nich odebra? Medal Wolno?ci. Wkrótce potem zostali w Norwegii wspólnie nagrodzeni Pokojow? Nagrod? Nobla. Pod wp?ywem m?odego przywódcy ANC, Thabo Mbekiego, rozpocz?? spotkania z kluczowymi przedstawicielami ?wiata biznesu i zrezygnowa? ze swoich planów nacjonalizacji, obawiaj?c si? odstraszenia wielu niezb?dnych inwestycji zagranicznych. Za te decyzje krytykowany by? przez socjalistycznych cz?onków ANC. W styczniu 1992 roku na ?wiatowym Forum Ekonomicznym w Szwajcarii by? zach?cany przez cz?onków wietnamskiej i chińskiej partii komunistycznej do przyj?cia modelu przedsi?biorstw prywatnych. Epizodycznie wyst?pi? w filmie jako nauczyciel recytuj?cy Malcolma X w końcowym scenie filmu Malcolm X z 1992 roku.

Wybory w 1994

Mandela oddaj?cy g?os w 1994

Wybory generalne odby?y si? 27 kwietnia 1994 roku. ANC rozpocz??a kampani? i otworzy?a w ca?ym kraju 100 biur wyborczych. Doradc? wyborczym partii zosta? Stanley Greenberg. Greenberg zaaran?owa? budowy Forum Ludowych, na których pojawia? si? Mandela. By? on popularn? postaci?, szczególnie darzon? sympati? w?ród czarnych mieszkańców kraju. ANC zapowiedzia?a utworzenie Programu Odbudowy i Rozwoju (PROW), w ramach projektu w przeci?gu pi?ciu lat miano wybudowa? milion nowych domów, wprowadzi? powszechn? i bezp?atn? nauk? oraz rozszerzy? dost?p do wody i energii elektrycznej. Has?em ANC by?o ?lepsze ?ycie dla wszystkich”. Prasa z wyj?tkiem Weekly Mail i New Nation opowiedzia?a si? za Parti? Narodowa lub Demokratyczn? obawiaj?c si? dalszej eskalacji konfliktów etnicznych. Mandela po?wi?ci? wiele czasu na zbieranie funduszy dla ANC, tournée w Ameryce Pó?nocnej, Europie i Azji, gdzie spotka? wielu zamo?nych darczyńców (w tym by?ych zwolenników re?imu apartheidu). Przed wyborami opowiedzia? si? za redukcj? wieku g?osowania z 18 do 14 lat co zosta?o odrzucone przez jego parti? i sta?o si? przedmiotem kpin. Po starciach pod Bop i masakrze w Shell House dokonanych z udzia?em odpowiednio AWB i Inkatha, obawiaj?c si?, ?e do niedoprowadzenia do wyborów doprowadzi COSAG, spotka? si? z politykami i genera?ami afrykanerskimi, w tym PW. Both?, Pik Both? i Constandem Viljoenem, przekona? wielu z nich do udzia?u w systemie demokratycznym. Z kolei de Klerk przekona? Butheleziego do tego aby zamiast rozpocz?? wojn? secesjonistyczn?, Inkatha wzi??a udzia? w demokratycznych wyborach. Jako liderzy dwóch g?ównych partii, de Klerk i Mandela pojawili si? w telewizyjnej debacie. W trakcie wyborów dosz?o do aktów przemocy, komórka terrorystyczna AWB w zamachu z udzia?em samochodu pu?apki zabi?a 20 osób. Jak powszechnie oczekiwano, wybory wygra?a ANC, która zdoby?a 62% (tu? przed wi?kszo?ci? dwóch trzecich g?osów potrzebnych do jednostronnej zmiany konstytucji). ANC zwyci??y?o równie? w siedmiu krajach zwi?zkowych, w po jednym z nich zwyci??y?a natomiast Inkatha i Partia Narodowa. Sam Mandela zag?osowa? w komisji w Ohlange High School w Durbanie. Cho? zwyci?stwo ANC zapewni?o jego wybór na prezydenta, przyzna? publicznie, ?e w trakcie wyborów dochodzi?o do aktów sabota?u i oszustw.

Prezydencja

Pierwszym aktem nowo wybranego Zgromadzenia Narodowego by?o formalnie wybranie Mandeli na prezydenta. Jego inauguracja odby?a si? w Pretorii w dniu 10 maja 1994 roku, a impreza ta emitowana by?a przez telewizje na ca?ym ?wiecie. W przyj?ciu udzia? wzi??o 4000 osób, w tym ?wiatowi liderzy wywodz?cy si? z odmiennych ?rodowisk. Stan?? na czele rz?du jedno?ci narodowej zdominowanego przez ANC z udzia?em Partii Narodowej i Inkatha. Zgodnie z przej?ciow? konstytucj?, Partia Narodowa i Inkatha by?y uprawnione do zaj?cia miejsc w rz?dzie dzi?ki zdobyciu przynajmniej 20 miejsc. Zgodnie z wcze?niejszymi ustaleniami, pierwszym zast?pc? prezydenta zosta? de Klerk, drugim natomiast Thebo Mbeki. To w?a?nie na Mbekim polega? w du?ej mierze, pozwalaj?c mu organizowa? szczegó?y rz?dowej polityki. Sam przeprowadzi? si? do Kancelarii Prezydenta w Tuynhuys w Kapsztadzie, de Klerkowi pozwoli? zachowa? rezydencj? prezydenck? w posiad?o?ci Groote Schuur. Mandela posiada? te? dom w rodzinnej wsi Qunu, któr? odwiedza? regularnie spaceruj?c po okolicy, spotykaj?c si? z tamtejszymi mieszkańcami i s?dz?c plemienne spory. W wieku 76 lat w obliczu ró?nych dolegliwo?ci dalej wykazywa? si? spor? energi?, jednak?e czu? si? odizolowany i samotny. Cz?sto spotyka? si? z gwiazdami takimi jak cho?by Michael Jackson, Whoopi Goldberg i Spice Girls. Zaprzyja?ni? si? te? z bogatymi biznesmenami jak np. Harry Oppenheimer z kompanii Anglo-Amerykańskiej, a tak?e z królow? Wielkiej Brytanii, El?biet? II, która odwiedzi?a RPA w marcu 1995 w ramach wizyty państwowej. By? za to poddany silnej krytyce ze strony antykapitalistów wewn?trz ANC. Mimo bogatego otoczenia mieszka? w prostocie, a jedn? trzeci? rocznego dochodu przezywa? na Fundusz na Rzecz Dzieci Nelsona Mandeli, który za?o?y? w 1995 roku. Cho? by? zwolennikiem i dzia?aczem na rzecz wolno?ci pracy i przyjacielem wielu dziennikarzy, by? krytyczny wobec wi?kszo?ci mediów w kraju, zwraca? przy tym uwag?, ?e s? one prowadzone zazwyczaj przez wywodz?cych si? z klasy ?redniej bia?ych i koncentruj? si? one zbytnio na sianiu paniki wokó? problemu przest?pczo?ci. Po obj?ciu prezydentury zmienia? swój strój po kilka razy dziennie, jednym z jego znaków rozpoznawczych by?a koszula Batik znana jako ?koszula ?Madiby”, koszula ta noszona by?a przez niego równie? przy formalnych okazjach. W grudniu 1994 opublikowana zosta?a autobiografia Mandeli o nazwie Long Walk to Freedom. Pod koniec 1994 wzi?? udzia? w 49. konferencji ANC w Bloemfontein, na którym wybrana zosta?a bardziej wojownicza Egzekutywa Narodowa, w której znalaz?a si? Winnie Mandela. Winnie cho? wyrazi?a ch?? pogodzenia si? z m??em, Nelson w sierpniu 1995 rozpocz?? post?powanie rozwodowe, a w tym samym roku zawar? zwi?zek z o 27 lat m?odsz? mozambick? dzia?aczk? wywodz?c? si? z narodowowyzwoleńczego ruchu FRELIMO, Gra?? Machel, a zarazem wdow? po by?ym prezydencie tego kraju Samor? Machelem. Poznali si? po raz pierwszy w lipcu 1990 roku gdy by?a ona jeszcze pogr??ona w ?a?obie. Ich przyja?ń przerodzi?a si? w partnerstwo, a Machela uczestniczy?a w wielu zagranicznych wizytach Nelsona. Co prawda odrzuci?a pierwsz? propozycj? Mandeli dotycz?c? ma??eństwa, co spowodowane by?o ch?ci? zachowania pewnej niezale?no?ci i dzieleniem czasu pomi?dzy Mozambikiem a Johannesburgiem.

Pojednanie narodowe

Przewodnicz?c przej?ciu od rz?dów mniejszo?ci do demokracji wielokulturowej, Mandela widzia? w pojednaniu narodowym podstawowe zadanie swojej prezydentury. Po obejrzeniu innych postkolonialnych gospodarek afrykańskich uszkodzonych po wyje?dzie bia?ych elit, stara? si? uspokoi? bia?? ludno?? kraju i sprawi?, ?e by?a ona chroniona i reprezentowana. Stara? si? stworzy? jak najszersz? koalicj? z de Klerkiem jako pierwszym wiceprezydentem. Inni urz?dnicy Partii Narodowej mianowani zostali ministrami rolnictwa, energii, ?rodowiska, minera?ów i energii, a Buthelezi zosta? ministrem spraw wewn?trznych. Pozosta?e pozycje zosta?y zaj?te przez cz?onków ANC, wielu z nich, tj. Joe Modise, Alfred Nzo, Joe Slovo, Mac Maharaj i Dullah Omar by?o dawnymi towarzyszami Mandeli, skoro inni tacy jak Mboweni i Jeff Radebe byli od nich o wiele m?odsi. Relacje Mandeli z de Klerkiem pozosta?y napi?te, Mandela uwa?a?, ?e de Klerk celowo zachowuje si? prowokacyjnie, a de Klerk czu?, ?e zosta? celowo upokorzony przez prezydenta. W styczniu 1995 roku Mandela mocno skarci? go za udzielenie amnestii 3500 policjantom tu? przed wyborami, a pó?niej krytykowa? go za obron? oskar?onego o morderstwo by?ego apartheidowskiego ministra obrony Magnusa Malana. Osobi?cie spotka? si? z wy?szymi dzia?aczami re?imu apartheidu, w tym z prawnikiem Percym Yutarem i Betsie Schoombie, wdow? po Hendriku Verwoerdzie. Podkre?la? przy tym osobiste przebaczenie i pojednanie. W 1995 RPA by?a gospodarzem Puchara ?wiata w Rugby (cho? on sam wcze?niej nienawidzi? miejscowej dru?yny rugby, Springboks). Gdy Springboks wygrali mecz fina?owy z Now? Zelandi?, w ceremonii wr?czenia trofeum za zwyci?stwo uczestniczy? prezydent ubrany w koszulk? Springboks z nazwiskiem kapitana dru?yny Francois Pienaara i numerem 6 na plecach. Mandela do swojej ?mierci by? przyjacielem Pienaara, zosta? nawet ojcem chrzestnym jednego z synów rugbysty. By?o to powszechnie postrzegane jako wa?ny krok w pojednaniu bia?ych i czarnych mieszkańców RPA, jak uj?? to pó?niej de Klerk ?Mandela podbi? serca milionów bia?ych fanów rugby”. Wysi?ki Mandeli w kierunku pojednania z?agodzi?y obawy bia?ych, ale przysporzy?y mu krytyki ze strony radykalniejszych czarnych. Jego by?a ?ona, Winnie, oskar?y?a ANC o to, ?e bardziej ni? o pomoc czarnym mieszkańcom zainteresowana jest uspokojeniem bia?ych mieszkańców. Nadzorowa? utworzenie Komisji Prawdy i Pojednania maj?c? na celu zbadanie zbrodni pope?nionych w ramach apartheidu przez rz?d i ANC. Przewodnicz?cym Komisji zosta? biskup Desmond Tutu. Aby zapobiec powstawaniu m?czenników Komisja przyznawa?a indywidualne amnestie w zamian za zeznania na temat zbrodni pope?nionych w czasach apartheidu. Komisja wyda?a ostateczne sprawozdanie w pa?dzierniku 1998 roku, w sprawozdaniu opisano maj?ce miejsce w tym okresie tortury, zamachy, zabójstwa i gwa?ty. Mandela pochwali? prac? Komisji stwierdzaj?c, ?e ?pomog?a nam odej?? od przesz?o?ci i skupi? si? na tera?niejszo?ci i przysz?o?ci”.

Polityka wewn?trzna

Nowa administracja odziedziczy?a kraj z ogromn? ró?nic? w zamo?no?ci mi?dzy spo?eczno?ciami bia?ych i czarnych. Na 40 milionów mieszkańców, oko?o 23 milionom brakowa?o energii elektrycznej lub urz?dzeń sanitarnych, 12 milionom brakowa?o czystych zasobów wodnych, 2 miliony dzieci nie ucz?szcza?y do szko?y, a jedna trzecia populacji by?a analfabetami. Bezrobocie wynosi?o 33%, a prawie po?owa ludno?ci ?y?a poni?ej granicy ubóstwa. Rezerwy finansowe państwa by?y na wyczerpaniu, jedn? pi?t? bud?etu państwa przeznaczano na sp?at? zad?u?enia. W rezultacie zmniejszono zakres obiecywanego Programu Rozwoju i Odbudowy (PROW) nale?a?o te? zrezygnowa? z propozycji dotycz?cych tworzenia miejsc pracy i nacjonalizacji. W zamian za to rz?d przyj?? liberaln? polityk? gospodarcz? maj?c? na celu promowanie inwestycji zagranicznych, w ten sposób zastosowa? si? do ?konsensusu waszyngtońskiego”, wspieranego przez Bank ?wiatowy i Mi?dzynarodowy Fundusz Walutowy.

Mandela w Brazylii w 1994 roku

Mimo liberalizmu gospodarczego, w czasie prezydentury wydatki socjalne wzros?y w okresie 1996-97 o 13%, 1997-98 o tyle samo procent, natomiast w 1998-99 o 7%. Rz?d wprowadzi? parytet w formie dotacji dla stypendiów, op?at dla dzieci i dla niepe?nosprawnych oraz emerytur, które wcze?niej by?y ustawione na ró?nych poziomach w zale?no?ci od grupy rasowej. W 1994 roku wprowadzono bezp?atn? opiek? zdrowotn? dla dzieci do lat sze?ciu i kobiet w ci??y. Mo?liwo?? korzystania ze s?u?by rozszerzono do wszystkich mieszkańców w 1996 roku. W wyborach w 1999 roku ANC mog?o pochwali? si?, ?e na skutek polityki partii, trzy miliony osób zosta?o pod??czonych do linii telefonicznych, pó?tora miliona dzieci zosta?o wprowadzonych do systemu edukacji, a 500 klinik zosta?o zmodernizowanych lub wybudowanych, 2 miliony ludzi zosta?o pod??czone do sieci elektrycznej, dost?p do wody zosta? zwi?kszony do 3 milionów ludzi i zbudowanych zosta?o 750 tysi?cy domów dla prawie trzech milionów ludzi. Ustawa o Restytucji Dzia?ek z 1994 roku przywróci?a ziemi? ludziom, którzy utracili swój maj?tek na skutek Ustawy o Ziemi Tubylców z 1913 roku. Ustawa doprowadzi?a do rozliczenia dziesi?tek tysi?cy roszczeń o ziemi?. Akt Reformy Ziemi 3 z 1996 chroni? prawa osób utrzymuj?cych gospodarstwa rolne i zapewni? im ochron? przed eksmisjami bez nakazu s?dowego lub w podesz?ym wieku (powy?ej 65 lat). Ustawa o Umiej?tnym Rozwoju z roku 1998 przewidywa?a ustanowienie mechanizmów finansowania i wspierania rozwoju umiej?tno?ci w miejscu pracy. Ustawa o Stosunkach Pracy z 1995 promowa?a demokracj? w zak?adach pracy, umowy zbiorowe oraz uporz?dkowane i skuteczne rozstrzyganie sporów pracowniczych. Ustawa o Podstawowych Warunkach Zatrudnienia z 1997 poprawi?a sytuacje pracowników, a kolejna ustawa z 1998 po?o?y?a kres dyskryminacji i zapewni?a realizacj? pozytywnych dzia?ań w miejscu pracy.

Doprowadzi? tak?e do du?ych zmian spo?ecznych. W 1996 roku popar? ustaw? liberalizuj?c? prawo aborcyjne. W 1998 roku zdepenalizowa? Kontakty homoseksualne. Od 1996 roku orientacja seksualna jest jedn? z kategorii chronionych przed dyskryminacj? w konstytucji kraju. Ponadto od 1996 roku geje, lesbijki i biseksuali?ci nie s? wykluczeni ze s?u?by wojskowej z powodu swojej orientacji seksualnej. Przepisy chroni?ce przed dyskryminacj? na podstawie orientacji seksualnej w miejscu pracy pojawi?y si? w prawodawstwie państwa w 1998 roku. Krytycy, tacy jak Edwin Cameron, oskar?ali rz?d Mandeli o to, ?e robi niewiele, aby powstrzyma? pandemi? HIV/AIDS w tym kraju. W 1999 roku, 10% ludno?ci RPA by?a nosicielami wirusa HIV. Mandela pó?niej przyzna?, ?e osobi?cie zaniedba? problem. By? te? krytykowany za brak wystarczaj?cych ?rodków w zwalczaniu przest?pczo?ci (kraj by? pod wzgl?dem wska?nika przest?pczo?ci jednym z najwy?ej usytuowanych na ?wiecie) – by?o to g?ównym powodem emigracji 750 tysi?cy bia?ych mieszkańców kraju pod koniec lat 90. Zdaniem krytyków prezydentowi nie uda?o si? te? wyeliminowa? problemu korupcji.

Polityka zagraniczna

Mandela i Bill Clinton

Zach?ca? inne narody do rozwi?zywania konfliktów na drodze dyplomacji i pojednania. Zgodnie z teori? Mbekiego, wed?ug którego mia? mie? wówczas miejsce afrykański renesans, aktywnie zaanga?owa? si? w problemy kontynentu. Pocz?tkowo przyj?? ?agodne podej?cie dyplomatyczne wzgl?dem junty wojskowej Sani Abacha w Nigerii, w pó?niejszym czasie po tym gdy re?im ten zacz?? ?ama? prawa cz?owieka na wi?ksz? skal?, sta? si? czo?owym krytykiem Abacha i wzywa? do mi?dzynarodowych sankcji wzgl?dem junty. W 1996 zosta? mianowany przewodnicz?cym Wspólnoty Rozwoju Afryki Po?udniowej (SADC) i zainicjowa? nieudane negocjacje w celu po?o?enia kresu I wojnie domowej w Zairze (obecnie DR Konga).

Przeprowadzi? pierwsz? postapartheidowsk? operacj? wojskow? RPA, nakazuj?c w 1998 roku wkroczenie swoim wojskom do Lesotho, gdzie ochroni? rz?d premiera Bethuel Pakalitha Mosisiliego. Po zwyci?stwie Kongresu Lesotho na rzecz Demokracji w wyborach parlamentarnych w marcu 1998, w kraju odby?y si? wówczas masowe protesty partii opozycyjnych, zakończone okupacj? siedziby szefa rz?du. W obliczu niepokojów spo?ecznych, policja i król starali si? nie dopu?ci? Mosisilego do w?adzy. Ten zwróci? si? wówczas do państw Wspólnoty Rozwoju Afryki Po?udniowej z pro?b? o wsparcie, aby zapobiec nadci?gaj?cemu zamachowi stanu. 29 maja 1998 Mosisili zosta? zaprzysi??ony na stanowisku premiera Lesotho. W odpowiedzi na pro?b? Mosisiliego RPA zaapelowa?a o wszcz?cie dochodzenia w celu zbadania rzekomych wyborczych nieprawid?owo?ci czego domaga?a si? opozycja. W kraju trwa?y jednak dalej zamieszki spo?eczne. W tej sytuacji Nelson Mandela podj?? decyzj? o interwencji si? SANDF. Do kraju wkroczy?o 600 ?o?nierzy z RPA oraz 200 ?o?nierzy botswańskich. ?Operacja Boleas” (taki zyska?a kryptonim) mia?a s?u?y? ?przywróceniu demokracji i rz?dów prawa”. Wojska po?udniowoafrykańskie stacjonowa?y w Lesotho do maja 1999, jednak pomimo ich obecno?ci w kraju dochodzi?o do licznych podpaleń i grabie?y.

We wrze?niu 1998 roku, na dorocznej konferencji która odby?a si? tym razem w Durbanie, zosta? mianowany sekretarzem generalnym Ruchu Państw Niezaanga?owanych. Jako reprezentant ruchu, w kontek?cie konfliktu izraelsko-palestyńskiego skrytykowa? rz?d Izraela jako reprezentuj?cy ?w?skie, szowinistyczne interesy”, ponadto wezwa? Indie i Pakistan do negocjacji w celu zakończenia konfliktu w Kaszmirze. Za te dzia?ania by? krytykowany zarówno przez rz?d Izraela, jak i Indii. Zainspirowany boomem gospodarczym regionu Azji Wschodniej szuka? poszerzenia stosunków gospodarczych z krajami regionu, a w szczególno?ci z Malezj?. Polityka ta za?ama?a si? nieco po kryzysie finansowym w Azji z 1997 roku. Kontrowersje na Zachodzie budzi?y jego bliskie relacje z prezydentem Indonezji Suharto, który oskar?any by? o ?amanie praw cz?owieka, prywatnie jednak Mandela namawia? go do wycofania si? z d?ugoletniej okupacji Timoru Wschodniego.

Podobna krytyka ze strony Zachodu spotka?a Mandel? ze wzgl?du na jego osobist? przyja?ń z Fidelem Castro i Muammarem Kadafim. Castro ciesz?cy si? w RPA powszechnym uznaniem odwiedzi? ten kraj w 1998 roku. Z kolei Mandela odwiedzi? w tym samym roku Libi? i spotka? si? z Kadafim, któremu przyzna? Order Dobrej Nadziei. Mandela uwa?a?, ?e krytyka medialna i rz?dów zachodnich wzgl?dem tych wizyt mia?a podtekst rasistowski. Mia? nadziej? na rozwi?zanie d?ugotrwa?ego sporu mi?dzy Libi? a USA i Wielk? Brytani? po os?dzeniu w 1991 roku dwóch Libijczyków, Abdelbaseta al-Megrahiego i Lamina Khalifaha Fhimaha, którzy oskar?eni zostali o zamach nad Lockerbie. Mandela zaproponowa? os?dzenie Libijczyków w państwie trzecim, zgodnie z jego postulatem proces odby? si? w Camp Zeist w Holandii w kwietniu 1999 roku, a w jego wyniku jeden z dwóch m??czyzn zosta? uznanych za winnego.

Kilkukrotnie skrytykowa? publicznie prezydenta USA Billa Clintona. Pomimo tego lubi? go i osobi?cie wspiera? podczas jego post?powania impeachmentu (usuni?cia z rz?du).

Wycofanie si? z polityki

Mandela i gubernator generalna Australii, Quentin Bryce w 2009

Nowa konstytucja RPA zosta?a uzgodniona przez parlament w maju 1996 roku. Zapisano w niej szereg zmian, które wykszta?ci?y ostatecznie ustrój demokracji konstytucyjnej. De Klerk b?d?cy przeciwnikiem wdro?enia niniejszej konstytucji, w prote?cie wycofa? si? z koalicji rz?dowej. ANC przej??a miejsce posiadane dotychczas przez Parti? Narodow?, a de Klerka jako wiceprezydenta zast?pi? Mbeki. Buthelezi na oznak? poprawy jego relacji z Mandel? zosta? mianowany ?pe?ni?cym obowi?zki prezydenta”. Na konferencji ANC z grudnia 1997 ust?pi? z funkcji przewodnicz?cego ANC i cho? mia? nadziej?, ?e zast?pi go Ramaphosa, partia wybra?a na to stanowisko Mbekiego, który jak przyzna? Mandele sta? si? przez to faktycznym prezydentem kraju. W wyborach na zast?pce przewodnicz?cego Mandela popar? kandydatur? Jaboca Zumy, Zulusa, który by? w przesz?o?ci wi??niem na Robben Island. Zuma w wyborach zmierzy? si? z Winnie, której populistyczna retoryka zyska?a w partii silne poparcie, Zuma pokona? j? jednak w g?osowaniu. W lipcu 1998 roku w 80. urodziny, pod naciskiem swojego przyjaciela Desmonda Tutu o?eni? si? z Machel? co mia?o stanowi? przyk?ad dla m?odych ludzi. W uroczysto?ci udzia? wzi?? szereg zagranicznych dygnitarzy. Konstytucja z 1996 ograniczy?a mo?liwo?? pe?nienia urz?du prezydenta do dwóch pi?cioletnich kadencji. Mandela nie próbowa? zmieni? tego przepisu ani nie planowa? startu na drug? kadencj?. 29 marca da? swoj? mow? po?egnaln?, po której przeszed? na emerytur? polityczn?.

Na emeryturze

Na emerytur? przeszed? w czerwcu 1999 roku. W tym okresie skupi? si? na ?yciu rodzinnym, a wi?kszo?? czasu sp?dza? w Johannesburgu i Qunu. Pracowa? nad sequelem swojej pierwszej autobiografii, nowa ksi??ka po?wi?cona by?a pracy jego jako prezydenta, ksi??ka nie zosta?a jednak upubliczniona. Cz?sto spotyka? si? ze ?wiatowymi przywódcami i gwiazdami, gdy przybywali oni do Johannesburga. Wspó?pracowa? z Fundacj? Nelsona Mandeli za?o?on? w 1999 roku. Fundacja koncentrowa?a si? na rozwoju obszarów wiejskich, budowie szkó? i na zwalczaniu HIV/AIDS. Mandela uwa?a?, ?e jako prezydent nie zrobi? wystarczaj?co du?o w celu zwalczania pandemii, co stara? si? nadrobi? na emeryturze, stale namawia? rz?d Mbekiego do bardziej zdecydowanych dzia?aniach w kwestii epidemii. W 2000 roku z inicjatywy Gary’ego Playera na jego cze?? zorganizowano charytatywny turniej golfowy Nelson Mandela Invitational. W lipcu 2001 roku przeszed? skuteczne leczenie na raka prostaty. W 2002 roku zainaugurowa? Nelson Mandela Annual Lecture, a w 2003 roku powsta?a fundacja Mandela Rhodes Scholarship ulokowana w Rhodes House na Uniwersytecie w Oksfordzie. Celem fundacji by?o zapewnienie stypendiów podyplomowych studentom z Afryki. Kolejnymi projektami zainaugurowanymi przez eksprezydenta by?o stworzenie Nelson Mandela Centre of Memory i kampania 46664 na rzecz walki z HIV/AIDS. Wyg?osi? przemówienie na zakończenie XIII Mi?dzynarodowej Konferencji po?wi?conej AIDS w Durbanie. W 2004 roku wyg?osi? przemówienie na XV Mi?dzynarodowej Konferencji o AIDS w Bangkoku w Tajlandii.

Publicznie krytykowa? dzia?ania zachodnich mocarstw. Stanowczo sprzeciwi? si? interwencji NATO w Kosowie w 1999 roku, a w 2003 roku wypowiedzia? si? przeciwko planom USA i Wielkiej Brytanii, które d??y?y do rozpocz?cia wojny przeciwko Irakowi argumentuj?c to tym, ?e celem USA jest wy??cznie przej?cie irackich zasobów ropy. Pó?niej za?agodzi? swoje stosunki z premierem Wielkiej Brytanii Tony Blairem, którego atakowa? jako polityka utrzymuj?cego jego zdaniem polityk? mocarstwow?. Ci?gle utrzymywa? pogl?dy niech?tne Ameryce okre?laj?c dzia?ania USA jako takie które przynios?y najwi?ksze szkody w historii ?wiata ni? jakikolwiek inny kraj, powo?ywa? si? przy tym m.in. na atak nuklearny na Japoni?. Stale obserwowa? stosunki libijsko-brytyjskie, w wi?zieniu w Barlinnie odwiedzi? Libijczyka Abdelbaseta al-Megrahiego i skrytykowa? warunki jego leczenia oraz uzna?, ?e wi?zień jest ofiar? ?prze?ladowania psychologicznego”.

Mandela i Bush w 2005 roku

W czerwcu 2004 roku, w wieku 85 lat, zupe?nie wycofa? si? z ?ycia publicznego. Nadal w zamkni?ciu spotyka? si? z rodzin? i przyjació?mi, odrzuca? oferty udzia?u w imprezach i du?? cz??? ofert wywiadów. Zachowa? jednak zaanga?owanie w sprawy mi?dzynarodowe. W 2005 roku za?o?y? Nelson Mandela Legacy Trust. Cz?sto odwiedza? USA, gdzie prowadzi? rozmowy po?wi?cone potrzebie pomocy gospodarczej dla Afryki w Instytucie Brooking i z National Association for the Advancement of Colored People. Rozmawia? z amerykańsk? senator Hillary Clinton i prezydentem George’em W. Bushem. Pozna? wówczas ówczesnego senatora i przysz?ego prezydenta, Baracka Obam?. Wraz ze wzrostem przypadków ?amania praw cz?owieka w Zimbabwe zach?ca? do ust?pienia prezydenta Roberta Mugabe. Kiedy okaza?o si? to nieskuteczne, w 2007 roku publicznie wyst?pi? przeciwko Mugabe i wezwa? go do rezygnacji ?z resztkami szacunku i odrobin? godno?ci”. W tym samym roku Mandela, Machel i Desmond Tutu zebrali w Johannesburgu grup? ?wiatowych liderów i zorganizowali dyskusje na niektóre z najwa?niejszych problemów nowoczesnego ?wiata. W dniu swoich 89. urodzin og?osi? powstanie grupy The Elders (Starsi) zrzeszaj?cej aktywistów na rzecz pokoju i do?wiadczonych polityków, w?ród cz?onków grupy znale?li si? sam Mandela, Kofi Annan, Ernesto Zedillo (by?y prezydent Meksyku), Mary Robinson (by?a prezydent Irlandii), Machel, Hina Jilani (dzia?aczka praw cz?owieka z Pakistanu), Jimmy Carter, Fernando Henrique Cardoso (by?y prezydent Brazylii), Gro Harlem Brundtland (by?y premier Norwegii), Lakhdar Brahimi (algierski polityk), Ela Bhatt (dzia?aczka praw cz?owieka z Indii), Martti Ahtisaari (by?y prezydent Finlandii), Li Zhaoxing (by?y premier ChRL) oraz laureat pokojowego Nobla Muhammad Yunus.

90. urodziny Mandeli, które odby?y si? 18 lipca 2008 roku, by?y szeroko ?wi?towane w ca?ym kraju. G?ówne uroczysto?ci odby?y si? w Qunu. Koncert po?wi?cony prezydentowi odby? si? w Hyde Parku w Londynie. W urodzinowym przemówieniu wezwa? bogatych do pomocy ubogim na ca?ym ?wiecie. W trakcie prezydencji Mbeki nadal wspiera?a ANC, chocia? w trakcie wszelkich imprez publicznych zazwyczaj pozostawa? w cieniu urz?duj?cego prezydenta. Bardziej swobodne relacje ??czy?y Mandel? z nast?pc? Mbeki, Jacobem Zum?, mimo tego Fundacja Nelsona Mandeli wyrazi?a swoje zaniepokojenie gdy w 2009 wnuk Nelsona, Mandla Mandela przylecia? na wiec zwolenników Zumy w trakcie burzy. W 2004 z powodzeniem przeprowadzi? kampani?, w wyniku której w RPA przeprowadzono Mistrzostwa ?wiata w Pi?ce No?nej 2010. Mandela nie uczestniczy? w imprezie z powodu z?ego stanu zdrowia jednak?e wyst?pi? podczas ceremonii zamkni?cia Mistrzostw ?wiata. W po?owie 2013 by? hospitalizowany w Pretorii ze wzgl?du na infekcj? p?uc.

?mier?

Nelson Mandela zmar? z powodu infekcji p?uc 5 grudnia 2013 r. w swoim domu w Houghton w Johannesburgu w otoczeniu swojej rodziny. Jego ?mier? zosta?a og?oszona przez prezydenta RPA Jacoba Zum?. W zwi?zku z jego ?mierci? w Republice Po?udniowej Afryki og?oszono 10 dni ?a?oby narodowej, a w dniu pogrzebu zamkni?te by?y banki, wi?kszo?? sklepów, centra handlowe i wiele przedsi?biorstw. Wiele państw na ?wiecie tak?e og?osi?o ?a?ob? narodow? m.in. Algieria (8 dni), Zambia (7 dni), Benin, Antigua i Barbuda (7 dni), Brazylia (7 dni), Mozambik (6 dni), Rwanda (6 dni), Indie, Jamajka (5 dni), Portugalia (3 dni), Sudan Po?udniowy (3 dni), Gwinea (3 dni), Demokratyczna Republika Konga (3 dni), Burundi (3 dni), Republika Zielonego Przyl?dka (3 dni), Wyspy ?wi?tego Tomasza i Ksi???ca (3 dni), Sahara Zachodnia (3 dni), Timor Wschodni (3 dni), Mauretania (3 dni), Tanzania (3 dni), Kenia (3 dni), Nigeria (3 dni), Malawi (3 dni), Senegal (3 dni), Namibia (3 dni), Liberia (3 dni), Mali (3 dni), Egipt (3 dni), Wenezuela (3 dni), Nikaragua (3 dni), Kuba (3 dni), Salwador (3 dni), Kostaryka (3 dni), Seszele (3 dni), Bangladesz (3 dni), Nepal (3 dni), Malediwy (3 dni), Urugwaj (2 dni), Sri Lanka (2 dni), Czad (2 dni), Trynidad i Tobago (2 dni), Belize (2 dni), Dominikana (1 dzień), Dominika (1 dzień), Haiti (1 dzień), Tunezja (1 dzień), Liban (1 dzień), Palestyna (1 dzień), Mauritius (1 dzień), Gujana (1 dzień). Na znak ?a?oby po jego ?mierci w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i we Francji flagi opuszczono do po?owy masztu. Jego pogrzeb odby? si? 15 grudnia 2013 roku w Qunu w prowincji RPA. Nelson Mandela zosta? pochowany w grobie rodzinnym. Maj?tek przepisa? ?onie, pracownikom, innym cz?onkom rodziny i instytucjom edukacyjnym.

Rodzina i ?ycie prywatne

By? osob? zamkni?t?, która cz?sto ukrywa?a emocje i zwierza?a si? bardzo niewielu ludziom. Prywatnie wiód? surowe ?ycie, odmawia? picia alkoholu i nie pali?, nawet jako prezydent sam przygotowywa? sobie po?ciel. Znany z szelmowskiego poczucia humoru. Znany by? jako osoba uparta i wierna, czasami dawa? si? ponosi? emocjom, mimo tego by? zwykle przyjazny i go?cinny, a zrelaksowany pozostawa? w rozmowie z osobami b?d?cymi nawet jego osobistymi przeciwnikami. By? grzeczny i uprzejmy dla wszystkich, niezale?nie od wieku i statusu, cz?sto rozmawia? z dzie?mi lub pracownikami. Przez ca?e ?ycie dba? o swój wygl?d i ubiór. Nelson Mandela mia? trzy ?ony: Evelyn, Winnie i Gra?? (wdow? po prezydencie Mozambiku Samorze Machelu). Doczeka? si? 6 dzieci, 17 wnuków i 14 prawnuków. Surowy i wymagaj?cy wobec dzieci, lecz bardziej czu?y w stosunku do wnuków. Z pierwsz? ?on? o?eni? si? w pa?dzierniku 1944 roku. Para rozwiod?a si? po 13 latach w 1957 roku po oskar?eniach o cudzo?óstwo i sta?e nieobecno?ci Nelsona, który by? poch?oni?ty rewolucyjn? agitacj? (Evelyn by?a ?wiadkiem Jehowy, a wyznanie to obliguje do neutralno?ci politycznej i zachowanie czysto?ci moralnej). Z tego zwi?zku narodzi?o si? dwóch synów, których Mandela prze?y?, byli to Madiba ?Thembi” Thembekile (1945-69) i Makgatho Mandela (1950-2005). Pierwszy syn zgin?? w wypadku samochodowym, a drugi zmar? na AIDS. Para mia?a równie? dwie córki, obie o imieniu Makaziwe Mandela (rocznik 1947 i 1954). Pierwsza zmar?a w wieku dziewi?ciu miesi?cy, a druga znana jako ?Maki” prze?y?a Nelsona. Syn Makgatho, Mandla Mandela w 2007 roku zosta? szefem rady plemiennej Mvezo. Druga ?ona, Mandeli, Winnie, tak?e pochodzi?a z obszaru Transkei, jednak?e spotkali si? oni w Johannesburgu, gdzie by?a ona pierwszym czarnym pracownikiem socjalnym. Mieli dwie córki, urodzon? 4 lutego 1959 roku Zenani (Zeni) i Zindziswa (Zindzi) Mandela-Hlongwane urodzon? w 1960 i zmar?? 12 lipca 2020. Zindzi mia?a tylko 18 miesi?cy, kiedy jej ojciec zosta? wys?any na Robben Island. W kwietniu 1992 roku dosz?o do separacji ma??onków, a w marcu 1996 do rozwodu. Trzeci? ?on? po?lubi? w 80. urodziny w 1998 roku. W momencie ?mierci Mandeli ?y?y trzy córki prezydenta. Prze?y? tak?e 13-letni? prawnuczk?, która zgin??a w czerwcu 2010 roku w wypadku samochodowym.

Pogl?dy

W chwili wst?pienia do Kongresu by? afrykańskim nacjonalist? i demokratycznym socjalist? – ?jawnie sprzeciwia? si? kapitalizmowi, prywatnej w?asno?ci gruntów i rz?dom wielkiego pieni?dza”. Z biegiem lat znalaz? si? pod ideologicznym wp?ywem marksizmu i zdefiniowa? swoje pogl?dy jako socjalizm naukowy. Dystansowa? si? przy tym od komunizmu, który odrzuca?. Od ideologii tej odrzuca? go ateizm, sprzeczny z jego chrze?cijańskim wyznaniem. Popiera? demokratyczny ustrój i akceptowa? g?os wi?kszo?ci (tak?e je?li by? g??boko sprzeczny z jego pogl?dami). Za podstaw? demokracji uznawa? wolno?? s?owa i odpowiedzialno??.

W gospodarce charakteryzowa?o go pragmatyczne podej?cie. W opracowanej z jego udzia?em Karcie Wolno?ci z 1955 roku wzywano do nacjonalizacji banków, ziemi i kopalni z?ota. Twórcy dokumentu uznali to za konieczne w celu zapewnienia sprawiedliwego podzia?u dóbr. Mimo tak radykalnych hase? z pocz?tków politycznej kariery, w trakcie prezydentury nie znacjonalizowa? ani jednego obiektu, poniewa? obawia? si?, ?e odstraszy to zagranicznych inwestorów. Liberalna polityka ekonomiczna prowadzona przez ANC podyktowana zosta?a cz??ciowo zmianami geopolitycznymi jakie zasz?y w latach 90.

Opowiada? si? za równo?ci? rasow?. W trakcie swoich rz?dów popiera? walk? o prawa mniejszo?ci, w tym homoseksualistów.

Oceny i upami?tnienie

W RPA powszechnie uznawany jest za ?ojca narodu”, ?ojca za?o?yciela demokracji” i narodowego wyzwoliciela porównywanego do George Washingtona i Abrahama Lincolna. Biograf Mandeli, Anthony Sampson stwierdzi?, ?e nawet w trakcie jego ?ycia rozwin?? si? wokó? niego swoisty kult ??wieckiego ?wi?tego”. W dziesi?? lat po zakończeniu jego prezydentury, era jego rz?dów powszechnie uznana by?a na ca?ym ?wiecie za ?z?oty wiek nadziei i harmonii”. Na ca?ym ?wiecie mi?dzynarodowe uznanie zdoby?a jego aktywno?? w pokonaniu apartheidu i promowania pojednania rasowego. Postrzegany jest jako ?autorytet moralny” z wielk? ?trosk? o prawd?”. Z drugiej strony, przez ca?e swoje ?ycie by? równie? krytykowany. Margaret Thatcher przyci?gn??a mi?dzynarodow? uwag? po tym gdy w 1987 roku opisa?a ANC jako ?typow? organizacj? terrorystyczn?”, niemniej jednak w pó?niejszym okresie wzywa?a ona re?im RPA do uwolnienia Mandeli.

Upami?tnienie

Pomniki, odznaczenia i dekoracje

Protest na rzecz uwolnienia Mandeli w NRD w 1986 roku

Cz?owiek roku 1993 wed?ug magazynu Time wspólnie z Jasirem Arafatem, Frederikiem de Klerkiem i Icchakiem Rabinem. 29 lipca 1998 - w uznaniu jego ca?ego ?ycia, które po?wi?ci? na zniesienie apartheidu i promowania pojednania mi?dzy narodami Republiki Po?udniowej Afryki - zosta? uhonorowany Z?otym Medalem Kongresu (Congressional Gold Medal) - jednym z najwy?szych odznaczeń cywilnych w Stanach Zjednoczonych. 26 pa?dziernika 2007 na wniosek dzieci z RPA Mi?dzynarodowa Kapitu?a Orderu U?miechu przyzna?a Nelsonowi Mandeli Order U?miechu. 2 lipca 2008 prezydent USA George Bush podpisa? ustaw?, zgodnie z któr? Nelson Mandela oraz przywódcy ANC zostali skre?leni z oficjalnej listy terrorystów USA. W listopadzie 2009 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych og?osi?o dzień urodzin Mandeli, a wi?c 18 lipca mianem Mi?dzynarodowego Dnia Nelsona Mandeli. Zgromadzenie decyzj? t? argumentowa? tym ?e za swoje osi?gni?cia Nelson Mandela zap?aci? wysok? cen?, po?wi?caj?c swoje ?ycie osobiste i rodzinne. Jego zaanga?owanie pos?u?y?o nie tylko mieszkańcom jego ojczyzny, Republiki Po?udniowej Afryki, ale sprawi?o, ?e ca?y ?wiat sta? si? lepszym miejscem dla wszystkich ludzi. [...]. Dzi?kujemy mu za wszystko co uczyni? dla wolno?ci, sprawiedliwo?ci i demokracji. Mandela wskaza? nam drog?. Zmieni? ?wiat. Jeste?my mu za to g??boko wdzi?czni. Przyznano mu m.in. prezydencki Prezydencki Medal Wolno?ci, Order Kanady, jako ostatniemu przyznano mu Mi?dzynarodow? Leninowsk? Nagrod? Pokoju a jako pierwszemu Mi?dzynarodow? Nagrod? Praw Cz?owiek Al-Kaddafiego, jako pierwszej ?yj?cej osobie przyznano mu tytu? honorowego obywatela Kanady. W 1990 roku otrzyma? indyjsk? nagrod? Order Bharat Ratna, w 1992 roku pakistańsk? Nishan-e-Pakistan, a w tym samym roku tureck? Nagrod? Pokojow? Atatürka (pocz?tkowo odmówi? przyj?cia tej nagrody ze wzgl?du na maj?ce w tym czasie w Turcji ?amania praw cz?owieka, ostatecznie nagrod? odebra? w 1999). Brytyjska królowa El?bieta II mianowa?a go Wielkim Krzy?em Najczcigodniejszego Zakonu Szpitala ?w. Jana z Jerozolimy (na zalecenie Komisji Nagród i Wyró?nień) i przyznano mu b?d?cy osobiste darem monarchy Order of Merit.

W dniu 16 grudnia 2013 roku z okazji Dnia Pojednania, przed Budynkiem Unii, prezydent Jacob Zuma ods?oni? 9-metrowy pomnik Mandeli wykonany z br?zu. W 2004 roku miasto Johannesburg przyzna?o Mandeli tytu? Freedom of the City, a centrum handlowe na placu Sandton przemianowane zosta?o na Nelson Mandela Square zaraz po tym gdy zainstalowano tam pomnik by?ego prezydenta. W 2008 roku wybudowano pomnik Mandeli w Drakenstein Correctional Centre dawniej znanym jako wi?zienie Victor Verster. Pomnik postawiony w miejscu, gdzie Mandela zosta? zwolniony z odbywania wyroku.

Lista odznaczeń i wyró?nień

• Order Mapungubwe – 2002 (RPA)
• Order Australii – 1999 (Australia)
• Order Stara P?anina (Bu?garia)
• Wielka Wst?ga Orderu Narodowego Republiki – 2012 (Burundi)
• Order S?onia – 1996 (Dania)
• Wielka Wst?ga Orderu Nilu – 1997 (Egipt)
• Krzy? Wielki Orderu Bia?ej Ró?y – 1997 (Finlandia)
• Honorowy Towarzysz Orderu Gwiazdy Ghany (Ghana)
• ?ańcuch Orderu Izabeli Katolickiej – 1999 (Hiszpania)
• Order Bharat Ratna – 1990 (Indie)
• Cz?onek Honorowy Orderu Jamajki
• Order Kanady I klasy – 1998 (Kanada)
• Order Domowy Nassauski Lwa Z?otego – 1999 (Luksemburg)
• Krzy? Wielki Orderu Narodowego – 1996 (Mali)
• ?ańcuch Orderu Or?a Azteków – 2010 (Meksyk)
• Wielki Komandor Orderu Republiki Federalnej – 1990 (Nigeria)
• Order ?Wielka Gwiazda Przyja?ni mi?dzy Narodami” – 1984 (NRD)
• Krzy? Wielki Orderu ?wi?tego Olafa – 1998 (Norwegia)
• Order Pakistanu – 1992 (Niszan-i-Pakistan, Pakistan)
• Wielki ?ańcuch Orderu Wolno?ci – 1991 (Portugalia)
• Wielki ?ańcuch Orderu Infanta Henryka – 1996 (Portugalia)
• Order Przyja?ni – 1995 (Rosja)
• Order Królewski Serafinów – 1997 (Szwecja)
• Order Pochodni Kilimand?aro II klasy – (1990, Tanzania)
• Order Ksi?cia Jaros?awa M?drego I klasy – 1999 (Ukraina)
• Prezydencki Medal Wolno?ci – 2002 (USA)
• Order Zas?ug – 1995 (Order of Merit, Wielka Brytania)
• Baliw Krzy?a Wielkiego Orderu Szpitala ?w. Jana Jerozolimskiego – 2004 (Wielka Brytania)
• Krzy? Wielki Orderu Zas?ugi Republiki W?gierskiej – 1999 (W?gry)
• Order U?miechu – 2007 (Polska)
• Pokojowa Nagroda Nobla – 1993 (z Frederikiem Willem de Klerk)
• Mi?dzynarodowa Leninowska Nagroda Pokoju – 1990 (ZSRR)
• Z?oty Medal Kongresu Stanów Zjednoczonych – 1998 (USA)
• Nagroda Fundacji Mo Ibrahima (wyró?nienie honorowe) – 2007
• Honorowe obywatelstwo Kanady (2001)
• Honorowe obywatelstwo miast: Glasgow (1980), Rzym (1982), Dundee (1985), Florencja (1985), Midlothian (1985), Rio de Janeiro (1985), Turyn (1985), Siano (1986), Livorno (1987), Bolonia (1988), Thionville (1988), Egaleo, Ellenikon, Glyfada, Ilioupolis, Daissariani, Nikaea, Preveza, Zogrofu (1988), Belluno (1988), Thionville (1988), Ivrea (1989), Kwekwe (1989), Torea (1989), Melbourne (1990), Toronto (1990), Mexico City (1991), Santa Teresa Gallura (1991), S?o Paulo (1991), Salvador (1991), Umzimkulu (1992), Beaufort West (1993), Macerata (1993), Villejuif (1993), Windhuk (1994), Belluno (1995), Paarl (1995), Sindaco Maurizio Fistarof (1995), Grahamstown (1996), Heidelberg (1996), Amsterdam (1999), S?o Bernardo do Campo (2000), Leeds (2001), Cesena (2002), Troms? (2005), Belgrad (2007), Pary? (2013), Bruksela, Londyn, Oakland, Omagh, Saint Paul, Santa Teresa Gallura, Sheffield, Tshwane.
• Honorowe obywatelstwo stanów USA: Illinois (1993), Waszyngton (1999), Maryland (2001).
• Nagroda Sacharowa (1988)

Upami?tnienie przez muzyków

Wielu artystów po?wi?ci?o Mandeli piosenki. Jednym z najbardziej popularnych utworów by?a piosenka ?Free Nelson Mandela” (1983) zespo?u The Specials. Piosenk? t? nagra? równie? muzyk rockowy Elvis Costello. Po tym wydarzeniu re?imowa South African Broadcasting Corporation zakaza?a w kraju udost?pniania i s?uchania muzyki wokalisty. W 1985 roku senegalski artysta Youssou N’Dour nagra? pierwszy wydany w USA album studyjny, album nosi? nazw? Nelson Mandela. Innymi artystami, którzy opublikowali utwory i klipy, w których uhonorowano posta? Nelsona Mandeli byli Johnny Clegg, Hugh Masekela, Brenda Fassie, Khadja Nin, Beyond, Nickelback, Raffi, Ampie du Preez i AB de Villiers. Po?udniowoafrykańska piosenkarka Zahara zosta?a ambasadorem Szpitala Dzieci?cego Nelsona Mandeli, gdy Mandela znajdowa? si? w szpitalu w stanie krytycznym, Zahara nagra?a EP-k? zatytu?owan? Nelson Mandela.

Mandela w twórczo?ci artystów

• Utwór Nelson Mandela brytyjskiego zespo?u ska The Specials (1984).
• Utwór Full Nelson Milesa Davisa opublikowany na albumie Tutu (1986).
• Utwór Asimbonanga (We have not seen him) z 1987 Johnny’ego Clegga, nawo?uj?cy do uwolnienia Nelsona Mandeli.
• Utwór Mandela Day szkockiej grupy rockowej Simple Minds nagrany w 1988 z okazji 70. urodzin Mandeli.
• Utwór Mandela z p?yty Homo Twist (1996) polskiego zespo?u Homo Twist.
• Utwór Mzee Mandela z p?yty Khadja Nin Ya... z 1998 roku.
• Utwór Ordinary Love grupy U2 (2013) z fabularnego filmu biograficznego o Nelsonie Mandeli: ?Mandela: Droga do wolno?ci”.
• Utwór Tree Of Freedom (pol. Drzewo wolno?ci) niemieckiego zespo?u Heaven Shall Burn, opublikowany na albumie AntiGone (2004), zosta? po?wi?cony Nelsonowi Mandeli. We wk?adce do p?yty umieszczono s?owa Mandeli: (ang.) ?My blood is drunk by the roots of the tree from that one day the fruit of freedom will ripen” (pol. ?Moj? krew spijaj? korzenie drzewa, z którego pewnego dnia b?dzie zebrany owoc wolno?ci”).
• Utwór If Everyone Cared grupy Nickelback z albumu All the Right Reasons (2005).
• Film biograficzny Goodbye Bafana (2007) w re?yserii Billego Augusta, na podstawie ksi??ki Jamesa Gregory’ego i Boba Grahama.
• Film Invictus – Niepokonany (2009) w re?yserii Clinta Eastwooda
• Utwór Take a Minute K’naana opublikowany na albumie Troubadour (2009).
• W filmie Céline Dion, dokumentuj?cym jej ?ycie podczas trasy Taking Chances World Tour, jest fragment jej rozmowy z Nelsonem Mandel? – na po?egnanie piosenkarka przytula si? do niego.
• W teledysku piosenki Wind of Change zespo?u Scorpions pojawia si? Nelson Mandela i inni dzia?acze wolno?ciowi.
• W piosence Limeryki o narodach Jacka Kaczmarskiego Mandela pojawia si? podczas jednej z rozmów Afrykanów, k?óc?cych si? o opcj? polityczn?.
• Utwór Obud? si? – Mezo
• W 1997 roku zespó? Reflection Eternal (Talib Kweli i DJ Hi-Tek) wyda? swoj? pierwsz? p?yt? Train of Thought (Poci?g my?li). Album zaczyna si? od przemówienia, w którym Nelson Mandela mówi, ?e kiedy odpoczywa, s?ucha Reflection Eternal.

W kinach i telewizji

Przy wielu okazjach zosta? przedstawiony w kinie i telewizji. W filmie HBO Mandela z 1987 roku w jego rol? wcieli? si? Danny Glover. W 1997 ukaza? si? film Mandela and de Klerk, rol? Mandeli odegra? bahamski aktor Sidney Poitier. W filmie po?wi?conym stra?nikowi, który pilnowa? przysz?ego prezydenta, Goodbye Bafana z 2007 roku w rol? Mandeli wcieli? si? z kolei Dennis Haysbert. W filmie telewizyjnym Mrs Mandela stacji BBC z 2009 roku, Mandel? zagra? David Harewood. Morgan Freeman z kolei wcieli? si? w posta? ojca narodu w filmie Invictus – Niepokonany (2009), w filmie Winnie Mandela (2011) wyst?pi? Terrence Howard. W najnowszym filmie Mandela: Droga do wolno?ci z 2013, zagra? go urodzony w Wielkiej Brytanii Idris Elba.

Bibliografia

• Battersby, John (2011). ?Afterword: Living Legend, Living Statue”. In Anthony Sampson. Mandela: The Authorised Biography. London: HarperCollins. s. 587–610. ISBN 978-0-00-743797-9.
• Ellis, Stephen (2011). ?The Genesis of the ANC’s Armed Struggle in South Africa 1948–1961”. Journal of Southern African Studies 37 (4): 657–676. doi:10.1080/03057070.2011.592659.
• Guiloineau, Jean; Rowe, Joseph (2002). Nelson Mandela: The Early Life of Rolihlahla Madiba. Berkeley: North Atlantic Books. s. 9–26. ISBN 1-55643-417-0.
• Herbst, Jeffrey (2003). ?The Nature of South African Democracy: Political Dominance and Economic Inequality”. In Theodore K. Rabb, Ezra N. Suleiman. The Making and Unmaking of Democracy: Lessons from History and World *Politics. London: Routledge. s. 206–224. ISBN 978-0-415-93381-0.
• Mafela, Munzhedzi James (2008). The Revelation of African Culture in ?Long Walk to Freedom”. In Anna Haebich, Frances Peters-Little, Peter Read. Indigenous Biography and Autobiography. Sydney: Humanities Research Centre, Australian National University.
• Houston, Gregory; Muthien, Yvonne (2000). ?Democracy and Governance in Transition”. In Yvonne Muthien, Meshack Khosa and Bernard Magubane. Democracy and Governance Review: Mandela’s Legacy 1994–1999. Pretoria: Human Sciences Research Council Press. s. 37–68. ISBN 978-0-7969-1970-0.
• Kalumba, Kibujjo M. (1995). ?The Political Philosophy of Nelson Mandela: A Primer”. Journal of Social Philosophy 26 (3): 161–171. doi:10.1111/j.1467-9833.1995.tb00092.x.
• Mandela, Nelson (1994). Long Walk to Freedom Volume I: 1918–1962. Little, Brown and Company. ISBN 978-0-7540-8723-6.
• Mandela, Nelson (2004) [1994]. Long Walk to Freedom Volume II: 1962–1994 (large print edition). London: BBC AudioBooks and Time Warner Books Ltd. ISBN 978-0-7540-8724-3.
• Muthien, Yvonne; Khosa, Meshack; Magubane, Bernard (2000). ?Democracy and Governance in Transition”. In Yvonne Muthien, Meshack Khosa and Bernard Magubane. Democracy and Governance Review: Mandela’s Legacy 1994–1999. Pretoria: Human Sciences Research Council Press. s. 361–374. ISBN 978-0-7969-1970-0.
• MartinM. Meredith MartinM., Mandela: A Biography, wyd. 1st ed, New York: PublicAffairs, 2010, ISBN 978-1-58648-832-1, OCLC 647906301 . Brak numerów stron w ksi??ce
• Sampson, Anthony (2011) [1999]. Mandela: The Authorised Biography. London: HarperCollins. ISBN 978-0-00-743797-9.
• David JamesD.J. Smith David JamesD.J., Young Mandela, London: Weidenfeld & Nicolson, 2010, ISBN 978-0-297-85524-8, OCLC 501136202 . Brak numerów stron w ksi??ce

Linki zewn?trzne

• Oficjalna strona Nelsona Mandeli (afr. ? ang. ? xhosa ? zuluski)
• Pogrzeb Nelsona Mandeli 15 grudnia