百度 当紫外线、X射线到达地球上空时，被大气吸收，消散的能量引起中性大气电离，这个产生自由电子的过程称为光电离。

Postmodernizm (inaczej: ponowoczesno??, pomo, po-mo) – pr?d my?lowy odwo?uj?cy si? do poczucia końca historii i wielkich narracji.

Zasadnicze koncepcje

Zasadniczym zagadnieniem i tematem przewodnim w my?li postmodernistów jest przekonanie o p?ynnej wzgl?dno?ci i spo?ecznym konstrukcjonizmie wszelkich idei. My?liciele z nurtu postmodernizmu przyjmuj? postaw? opozycji wobec stabilnej nowoczesno?ci [post – oznacza po ?acinie 'po']. Ponowocze?ni teoretycy pisz? o wyczerpaniu si? tradycyjnych i nowoczesnych (modernistycznych) koncepcji, poczynaj?c od końca cz?owieka (Michel Foucault), ?mierci autora (Roland Barthes), i dochodz?c do kryzysu systemów znaczeń semiotycznych (Jacques Derrida), podaj?c w w?tpliwo?? wszelkie systemy warto?ci jako arbitralne i determinuj?ce cz?owieka. Postmodernizm wi??e si? z poczuciem l?ku przed modernizmem uto?samianym z systemami totalitarnymi i powojennym schy?kiem wiary w linearny post?p cywilizacyjny. U podstaw postmodernizmu stoi egzystencjalizm, psychoanaliza, teoria krytyczna szko?y frankfurckiej, poststrukturalizm, dekonstrukcja oraz feminizm. Estetyka postmodernistyczna ??czy si? z hiperrealizmem, pozbawianiem rzeczy ich rodzimego kontekstu przez ukazywanie ich w zmienionych realiach. Postmoderni?ci wytykaj? modernistom i ich odbiorcom niewzruszon? wiar? w zdolno?? oddzia?ywania dzie? sztuki na ca?? ludzko??, i tym samym mo?liwo?? bycia wolnym od kwestii politycznych podzia?ów. W ten sposób konfrontuje si? wizerunki ?wi?tych, uczonych, bohaterów narodowych ze wspó?czesnym, karykaturalnie przedstawionym otoczeniem. Spójno?? nauki wed?ug postmodernistów nie jest wymagana. Postmodernizm nie wymaga, aby nauka by?a odbiciem rzeczywisto?ci. Wystarczy samo przebywanie naukowców ze sob? i rozmawianie.

Postmodernizm w literaturze uzyska? swoj? nazw? na gruncie anglosaskim i jest rozumiany jako skutek wp?ywu na realizm twórczo?ci ?nowoczesnej” – eksperymentalnych dzie? Jamesa Joyce’a, Virginii Woolf, i innych. Ta ?nowoczesna” literatura po raz pierwszy osi?ga pewien stopień samo?wiadomo?ci, eksperyment pokazuje odleg?o?? poszczególnych konwencji literackich od rzeczywisto?ci. Tym samym ca?a dotychczasowa sztuka zostaje podana w w?tpliwo??, jako nieautentyczna. Dopiero maj?c ?wiadomo?? konwencji i co jaki? czas przypominaj?c o niej odbiorcy, mo?na stworzy? co? bliskiego istocie rzeczy. Jedn? z cech postmodernizmu jest zatem zabawa konwencj? i eklektyzm form (?róde? tego nurtu mo?na doszukiwa? si? w Ulissesie Jamesa Joyce’a), dzi?ki któremu sam? form? da si? wyodr?bni?. Przekaz literacki ma form? intelektualnej gry z czytelnikiem (J. Cortázar, Gra w klasy). Postmoderni?ci pragn? wolno?ci od wszelkich prawd narzuconych z góry. Moralno?? musi by? w?asnym wyborem. Owa wolno?? musi poprzedzi? oczyszczenie z wszelkich zabobonów, dotarcie do ich prawdziwego sensu. W tym rozumieniu np. dyskordianizm jest religi? postmodernistyczn? – krzywym zwierciad?em wszystkich religii ?wiata, które s? postrzegane jako proste przekazy moralne ubrane w mas? ?cudacznych” rytua?ów.

Postmoderni?ci nie stroni? od nowoczesnych form wyrazu, postrzegaj?c je tylko jako kolejne formy (zob. np. komiks Neila Gaimana – Sandman). Drwi? z roli historii, bardzo cz?sto przedstawiaj?c w formie ?artu fikcyjne wydarzenia, które mog?y doprowadzi? do powszechnie znanych, rzeczywistych skutków. Ch?tnie ?ami? wszystkie granice – nie tylko jedno?ci gatunku ale równie? np. jedno?ci kr?gu kulturowego (st?d w utworze postmodernistycznym bóg Thor mo?e spotka? Robina Goodfelow ze ?Snu nocy Letniej”, a polski diabe? mo?e k?óci? si? z nordyckim elfem). Skutkiem tych za?o?eń programowych wszechobecne w sztuce postmodernistycznej s? intertekstualno?? i ironia.

Jednym z najbardziej znanych wspó?czesnych socjologów postmodernistycznych by? Zygmunt Bauman (autor dzie?: Nowoczesno?? i zag?ada, Wieloznaczno?? nowoczesna, nowoczesno?? wieloznaczna, Etyka ponowoczesna, Ponowoczesno?? jako ?ród?o cierpień). Do filozofów postmodernistycznych mo?na zaliczy? takich my?licieli jak Jacques Derrida (autor m.in. dzie?: Marginesy filozofii, Pismo i ró?nica), Richard Rorty (autor m.in. dzie?: Przygodno??, ironia, solidarno??, Obiektywno??, relatywizm i prawda), Michel Foucault (autor m.in. dzie?: S?owa i rzeczy: archeologia nauk humanistycznych, Archeologia wiedzy, Historia seksualno?ci), Paul Feyerabend (autor m.in. dzie?: Przeciw metodzie, Jak by? dobrym empiryst?), Jean-Fran?ois Lyotard (autor m.in. dzie?: Kondycja ponowoczesna: raport o stanie wiedzy, Postmodernizm dla dzieci), Jean Baudrillard (autor m.in. dzie?a Symulakry i symulacja). Wi?kszo?? intelektualistów francuskich odpowiedzialnych za teoretyczn? inspiracj? my?li postmodernistycznej pracowa?o w obr?bie paradygmatu marksistowskiego.

G?ówni przedstawiciele

Zygmunt Bauman

W my?li socjologicznej Baumana uprzywilejowane miejsce zajmuje ?ponowoczesno??”. Polski socjolog dowodzi?, ?e epoka ponowoczesna przyczyni?a si? do powolnego rozpadu państwowo?ci rozumianej jako samowystarczalno?? gospodarcz?, militarn? oraz kulturaln?. Powstaje coraz wi?ksza liczba ma?ych, s?abych państw, które próbuj? przeciwstawi? si? ?wiatowej kontroli, a jednocze?nie staj? si? bezradne wobec kapita?u mi?dzynarodowego. Poniewa? przep?yw tego kapita?u do krajów oferuj?cych tani? si?? robocz? nie jest kontrolowany przez te państwa, Bauman wynalaz? okre?lenie opisuj?ce t? faz? nowoczesno?ci, nazywaj?c j? ?p?ynn? nowoczesno?ci?”. W epoce p?ynnej nowoczesno?ci (lub ponowoczesno?ci) państwa nie s? w stanie utrzyma? jednolitej to?samo?ci kulturowej. Nie mog? wi?c wypracowa? jednolitych warto?ci (takich jak prawda), w miejsce których pojawia si? wielo?? g?osów i opinii.

Jacques Derrida

Jacques Derrida by? francusko-algierskim, znanym najbardziej z opracowania formy analizy semiotycznej znanej jako dekonstrukcja, któr? omawia? w wielu tekstach i rozwija? w kontek?cie fenomenologii. Jest jedn? z g?ównych postaci zwi?zanych z poststrukturalizmem i filozofi? postmodernistyczn?.

Derrida ponownie przeanalizowa? podstawy pisania i jego konsekwencje dla filozofii w ogóle; stara? si? podwa?y? j?zyk ?obecno?ci” lub metafizyki w technice analitycznej, która, wychodz?c jako punkt wyj?cia od Heideggerowskiego poj?cia Destrukcji, sta?a si? znana jako dekonstrukcja.

Michel Foucault

Michel Foucault by? francuskim filozofem, historykiem idei, teoretykiem spo?ecznym i krytykiem literackim. Pocz?tkowo zwi?zany ze strukturalizmem, stworzy? dzie?o, które dzi? jest postrzegane jako nale??ce do poststrukturalizmu i filozofii postmodernistycznej. Uwa?any za czo?ow? posta? teorii francuskiej. Times Higher Education opisa? go w 2009 jako najcz??ciej cytowanego autora nauk humanistycznych.

Michel Foucault wprowadzi? poj?cia takie jak re?im dyskursywny lub ponownie przywo?a? koncepcje starszych filozofów, takie jak episteme i genealogia, aby wyja?ni? zwi?zek mi?dzy znaczeniem, w?adz? i zachowaniami spo?ecznymi w obr?bie porz?dków spo?ecznych.

Jean-Fran?ois Lyotard

Pod wp?ywem Nietzschego Jean-Fran?ois Lyotard jako pierwszy u?y? terminu ?postmodernizm” w kontek?cie filozoficznym w swojej pracy z 1979 Kondycja ponowoczesna. Pod??a w niej za modelem gier j?zykowych Wittgensteina i teori? aktów mowy, przeciwstawiaj?c dwie ró?ne gry, eksperta i filozofa. Opowiada o przemianie wiedzy w informacj? w dobie komputerów i przyrównuje nadawanie lub odbiór zaszyfrowanych wiadomo?ci (informacji) do pozycji w grze j?zykowej.

Lyotard zdefiniowa? filozoficzny postmodernizm w Kondycji ponowoczesnej, pisz?c: ?Uproszczaj?c do granic mo?liwo?ci, definiuj? postmodernizm jako niedowierzanie wobec metanarracji...”.

Richard Rorty

Richard Rorty argumentuje w Filozofia a zwierciad?o przyrody, ?e wspó?czesna filozofia analityczna b??dnie na?laduje metody naukowe. Ponadto pot?pia tradycyjne epistemologiczne perspektywy reprezentacjonizmu i teorii korespondencji, które opieraj? si? na niezale?no?ci znawców i obserwatorów od zjawisk oraz bierno?ci zjawisk naturalnych w stosunku do ?wiadomo?ci.

Jean Baudrillard

Jean Baudrillard w Symulakry i symulacja wprowadzi? koncepcj?, zgodnie z któr? rzeczywisto?? lub zasada Realno?ci jest zwarta przez zamienno?? znaków w epoce, w której akty komunikacyjne i semantyczne s? zdominowane przez media elektroniczne i technologie cyfrowe. Dla Baudrillarda ?symulacja nie jest ju? symulacj? terytorium, istoty referencyjnej lub substancji. Jest to generowanie za pomoc? modeli rzeczywisto?ci bez pochodzenia i rzeczywisto?ci: hiperrzeczywisto?ci”.

Fredric Jameson

Fredric Jameson przedstawi? jedno z pierwszych ekspansywnych teoretycznych podej?? do postmodernizmu jako okresu historycznego, trendu intelektualnego i zjawiska spo?ecznego w serii wyk?adów w Whitney Museum, pó?niej rozszerzonej w ksi??ce Postmodernizm, czyli logika kulturowa pó?nego kapitalizmu (1991).

Douglas Kellner

Douglas Kellner podkre?la?, ?e ??nale?y zapomnie? o ?za?o?eniach i procedurach wspó?czesnej teorii”, której warunki obszernie analizowa? w rzeczywistych do?wiadczeniach i przyk?adach, korzystaj?c z badań naukowych i technologicznych jako g?ównej cz??ci analizy; nalega?, ?e bez tego teoria jest niekompletna.

Krytyka postmodernizmu socjologicznego

Krytyka postmodernizmu socjologicznego wynika?a przede wszystkim z ca?kowitej negacji jak? postawili jego przedstawiciele wobec ?wiata nauki oraz racjonalizmu. Postmoderni?ci byli i s? nazywani zbuntowan? za?og?, która maszeruje pod flag? anarchii.

G?ówne zarzuty wobec postmodernizmu socjologicznego:

• Odrzucenia dorobku nauki i filozofii racjonalnej.
• Zrównanie wszelkich zasad moralnych i kultur.
• Niebezpieczeństwo dla nauki i argumentów racjonalnych, któr? stworzy? postmodernizm. Nauka nadal b?dzie post?powa?, ale jej postrzeganie przez ludzi zosta?o przez postmodernistów trwale zniekszta?cone.
• Brak prezentowania recept wobec zdefiniowanych problemów, co powodowa?o narastanie konfliktów.
• Niejasno?? i wewn?trzna sprzeczno?? prezentowanych idei.

Publikacje

• Wokó? postmodernizmu – rozdzia? [w:] Andrzej Szahaj Zniewalaj?ca moc kultury. Artyku?y i szkice z filozofii kultury, poznania i polityki, Toruń 2004, Wydawnictwo UMK, ISBN 83-231-1676-8
• Postmodernizm. Antologia przek?adów; pod redakcj? Ryszarda Nycza, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków, wyd I: 1996, 1997, wyd II: 1998, ss. 574, ISBN 83-85845-63-1 (zawiera teksty nast?puj?cych autorów: Jürgen Habermas; Jean-Fran?ois Lyotard, Jacques Derrida, Richard Rorty, Gianni Vattimo, Franklin Ankersmit, Jean Baudrillard, Fredric Jameson, Clifford Geertz, James Clifford, Zygmunt Bauman, Mike Featherstone, Brian McHale, Linda Hutcheon, Rosalind Krauss, Craig Qwens, Andreas Huyssen, Wolfgang Welsch)
• Barry Smart, Postmodernizm, Poznań 1998, Wyd. Zysk i S-ka, seria Kluczowe idee, s. 213, ISBN 83-7150-422-5
• Krystyna Wilkoszewska Wariacje na postmodernizm, wyd. II: Kraków 2008, Wyd. Universitas, ISBN 978-83-242-0905-7

Spojrzenia krytyczne:

• Ernest Gellner, Postmodernizm, rozum i religia, Warszawa 1997, Wyd. PIW, ISBN 83-06-02595-4 (Postmodernism, Reason and Religion 1992)
• Terry Eagleton, Iluzje postmodernizmu, Warszawa 1998, Wydawnictwo Spacja, ISBN 83-85277-45-5
• Alan Sokal, Jean Bricmont, Modne bzdury. O nadu?yciach nauki pope?nianych przez postmodernistycznych intelektualistów, Prószyński i S-ka, 2004. ISBN 83-7337-735-2 (krytyka prac postmodernistów)

Linki zewn?trzne

Polskoj?zyczne

• Wszystko o postmodernizmie – Magazyn Kulturalny Tygodnika Powszechnego nr 52/53, Kraków, 2001
• Postmodernizm: intelektualna czkawka Zachodu – krytyczny artyku? Edwarda O. Wilsona na portalu Racjonalista
• Recenzja antologii przek?adów w czasopi?mie Znak. Zawiera szereg uwag na temat postmodernizmu w Polsce
• Artyku? na portalu Racjonalista (Program ideowy postmodernizmu i jego katolickie oceny)
• Postmodernizm i krytyka filozofii (fragment ksi??ki: “Cz?owiek i cywilizacja” (2007) ). ien.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2025-08-14)].
• Postmodernizm w nauce i sztuce. Zestawienie bibliograficzne (lata 1995-2001)

Angloj?zyczne

• GaryG. Aylesworth GaryG., Postmodernism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 5 lutego 2015, ISSN 1095-5054 [dost?p 2025-08-14]  (ang.).
• Dorothea E.D.E. Olkowski Dorothea E.D.E., Postmodernism, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dost?p 2025-08-14]  (ang.).
• Postmodernism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dost?p 2025-08-14].