肯德基战略联盟东方梦工厂 实力开拓娱乐版图

S?d (Mi?dzynarodowy Trybuna? Sprawiedliwo?ci)

百度 技能训练。

S?d – we wspó?czesnych demokratycznych systemach prawnych niezawis?y organ państwowy, powo?any do stosowania prawa w zakresie rozstrzygania sporów mi?dzy podmiotami pozostaj?cymi w sporze, a tak?e decydowania o przys?uguj?cych uprawnieniach oraz dokonywania innych czynno?ci okre?lonych w ustawach lub umowach mi?dzynarodowych. Wyposa?ony jest w atrybut niezawis?o?ci (nie podlega innym organom w?adzy) i funkcjonuje w szczególnej, procesowej formie.

Historia

Historia s?dów i s?downictwa ??czy si? bezpo?rednio z histori? ludzko?ci, gdy? ludzie od niepami?tnych czasów popadali w konflikty ze sob? i próbowali je na ró?ne sposoby rozwi?zywa?. Najprostszym sposobem rozwi?zywania konfliktów by?y rozwi?zania si?owe jak wojny czy zabójstwa niewygodnych cz?onków spo?eczno?ci. Z czasem, w miar? rozwoju my?li ludzkiej tego typu rozwi?zania zosta?y zepchni?te na bok, a w ich miejsce pojawi?y si? próby rozwi?zywania konfliktów na drodze pokojowej. Pocz?tkowo takie spory rozwi?zywa?y osoby posiadaj?ce szczególne cechy (przede wszystkim do?wiadczenie ?yciowe), jednak z biegiem czasu funkcje te przej??y wyspecjalizowane organy państwowe.

Wspólnoty plemienne

W zale?no?ci od tradycji rodowych oraz rodzaju plemienia w?adz? sprawowa? wódz (dux lub rex) albo rada starszych. Osoby te posiada?y pe?ni? w?adzy i jednym z atrybutów tej w?adzy by?a w?a?nie w?adza s?downicza.

Staro?ytna Grecja

W Sparcie w?adz? s?downicz? sprawowa? król. Z czasem, ograniczaj?c królom spartańskim w?adz? (w czasach ?wietno?ci Sparty by?o zawsze równocze?nie dwóch królów, ale pe?nili oni jedynie funkcje religijno-kap?ańskie) ich funkcje s?downicze przej??a geruzja i eforowie. Sprawy cywilne (w dzisiejszym rozumieniu) rozpatrywali eforowie, a sprawy karne – geruzja i eforowie ??cznie.

W pocz?tkowym okresie Ateny, podobnie jak Sparta by?y monarchi?. W okresie tym w?adz? s?downicz? sprawowa? król. Z czasem arystokracja przej??a w?adz? s?downicz? od króla na rzecz, znajduj?cych si? w jej r?kach najwy?szych urz?dników – archontów. Powsta? Areopag, organ, który sk?ada? si? z by?ych archontów i orzeka? w sprawach o najci??sze zbrodnie np. umy?lne zabójstwo. S?d Efetów w sk?adzie 51 s?dziów orzeka? w sprawach zabójstw. Zgromadzenie Ludowe, by?o w?a?ciwe w sprawach o przest?pstwa przeciwko państwu. S?d jedenastu (hendeka), w?a?ciwy ds. rozbójników, nocnych z?odziei, ?wi?tokradców itp. S?d Czterdziestu (tetrakonta) w?a?ciwy w sprawach drobnych oraz S?d Heliastów, wprowadzony przez Solona o powszechnym charakterze, z?o?ony z 6000 cz?onków losowanych spo?ród obywateli ateńskich o dobrej opinii, którzy ukończyli 30 lat.

Rzym

W staro?ytnym Rzymie rozró?ni? nale?y trzy okresy: monarchii, republiki i cesarstwa.

W okresie monarchii w?adz? s?downicz? sprawowali królowie.

W okresie republiki w?adz? s?downicz? (iurisdictio) sprawowa? konsul. Z racji tego, ?e konsulowie w Rzymie kierowali ca?ym państwem w roku 367 p.n.e., by odci??y? urz?d konsularny powo?ano urz?d pretora. Pretorzy czuwali nad prawid?owym przebiegiem procesu s?dowego i udzielali ochrony pozaprocesowej (np. udzielali opiekunów osobom u?omnym). Same rozstrzygni?cia zapada?y przed s?dziami (iudex / arbiter), którymi by?y osoby wybierane przez strony. W drobnych sprawach podczas targowisk spory rozstrzygali edyle kurulni.

W okresie cesarstwa nast?powa?o systematyczne odbieranie w?adzy s?downiczej pretorom na rzecz innych urz?dników podporz?dkowanych hierarchicznie cesarzowi. Magistratury reprezentowa?y bowiem autorytet cesarza i mog?y egzekwowa? werdykt przymusem państwowym. Dodatkowo ka?da sprawa mog?a trafi? do urz?dnika wy?szego stopniem drog? apelacji, a nawet do cesarza.

Nie mo?na przeceni? roli procesu rzymskiego w kszta?towaniu prawa w Europie. S?dy, jakie znamy, pochodz? w prostej linii od organizacji s?downictwa w staro?ytnym Rzymie. Podstaw? naszego post?powania s?dowego jest bowiem proces rzymski, a wygl?d sal rozpraw polskich s?dów przej?ty jest wprost od rzymskich pretorów urz?duj?cych na forum.

?redniowiecze

Z racji tego, ?e najcz?stsz? form? rz?dów w ?redniowieczu by?a monarchia, w?adza s?downicza skupia?a si? w?a?nie w r?kach monarchy. W?adcy czasem przekazywali cz??? swoich kompetencji s?downiczych urz?dnikom (np. w Polsce takimi urz?dnikami byli kasztelanowie).

Cech? charakterystyczn? ?redniowiecza by?o to, i? odr?bne stany mia?y odr?bne s?downictwo.

W miar? wzrostu ilo?ci spraw nast?powa?o dalsze przekazywanie kompetencji na rzecz ?typowych” organów s?downiczych – s?dów. W Polsce by?y to przede wszystkim: s?dy ziemskie, grodzkie i podkomorskie. Nadal jednak najwy?szym s?dzi? pozosta? król.

Nowo?ytno??

Wn?trze s?du (Old Bailey) w Londynie, XIX wiek

W czasach nowo?ytnych nast?powa?o stopniowe ograniczanie roli monarchów w sprawowaniu w?adzy s?downiczej na rzecz organów samodzielnych, niepodlegaj?cych w?adzy monarszej. W Polsce takim organem by? Trybuna? Koronny, a w Anglii np. Izba Lordów (dla okre?lonych rodzajów spraw).

W zasadniczej cz??ci s?downictwo ukszta?towane w czasach nowo?ytnych (przede wszystkim w XVIII w.) nie ulega?o ju? zmianom. Zlikwidowano oczywi?cie s?dy stanowe, ale pozostawiono w zasadzie rozdzia? w?adzy s?downiczej od innych rodzajów w?adz (podzia? w?adz). W miar? rozwoju ?wiadomo?ci obywatelskiej powstawa?y jednak s?dy chroni?ce jednostki przed nadu?yciami w?adzy (s?downictwo administracyjne) czy te? s?dy konstytucyjne (s?downictwo konstytucyjne).

Sala s?dowa w Polsce

Kompleks Urbanistyczny Wymiaru Sprawiedliwo?ci (gmach S?du Najwy?szego) w Warszawie

Sala s?dowa w polskich s?dach (a tak?e w innych państwach na kontynencie) pochodzi wprost od forum rzymskiego. Na forum tym bowiem, przy specjalnym stole i na specjalnym krze?le (krzes?o kurulne) urz?dowa? pretor ubrany w tog?.

Nawi?zuj?c do tego wzoru, stó? s?dziowski du?ych rozmiarów znajduje si? na podwy?szeniu, a za nim znajduj? si? krzes?a s?dziowskie. Nad sto?em s?dziowskim wisi god?o państwowe, które ma reprezentowa? majestat Rzeczypospolitej. Patrz?c od god?a, z lewej strony sto?u s?dziowskiego swoje miejsce ma protokolant. Natomiast patrz?c w g??b sali, po prawej stronie s?dziów znajduje si? ?awa tego, który ??da ochrony prawnej lub o co? wnosi (oskar?yciel, którym nie zawsze musi by? prokurator, a tak?e powód czy wnioskodawca), po lewej za? ?awa tych, przeciwko którym ma zosta? ochrona przydzielona – ?broni?cych si?” (oskar?onych czy pozwanych). Ta ostatnia w procesach karnych zwana jest potocznie ?aw? oskar?onych. Przed sto?em s?dziowskim, mi?dzy ?awami stron, znajduje si? pulpit, przed którym zeznaj? ?wiadkowie. W sali s?dowej znajduj? si? tak?e miejsca dla publiczno?ci.

Przyk?ady organizacji s?dów

Kontynentalny system prawny ukszta?towa? si? na bazie tradycji i kultury Cesarstwa Rzymskiego. Wyodr?bni? si? z niego system common law. Rozdzia? systemów nast?pi? wskutek reform wprowadzonych przez Wilhelma Zdobywc? po dokonanym w XI w. naje?dzie na Angli?. Z czasem system anglosaski rozpowszechni? si? wraz ze zdobywaniem przez Angli? kolejnych kolonii i jest spotykany w dzisiejszych państwach postkolonialnych (Australia, Nowa Zelandia, wi?kszo?? stanów USA). Charakterystyczne ró?nice mi?dzy systemami wywodz? si? z tradycji. Prawo w systemie prawa stanowionego opiera si? na ustawach, a rol? s?downictwa jest wy??cznie ich stosowanie. Obecnie w systemie anglosaskim równie? wzrasta rola prawa pisanego, lecz wiele instytucji oraz ga??zi prawa opiera si? nadal na uznanych orzeczeniach s?dów – precedensach. Poni?ej przedstawiono organizacj? s?dów na kontynencie (Polska i Niemcy) oraz w systemie common law (Stany Zjednoczone).

S?dy kontynentalne

Polska

Podzia? podmiotowy

Zgodnie z art. 175 Konstytucji RP, wymiar sprawiedliwo?ci w RP sprawuj?:

• S?d Najwy?szy
• s?dy powszechne
• s?dy wojskowe
• s?dy administracyjne.

Podzia? przedmiotowy

S?dy powszechne w Polsce dziel? si? na wydzia?y, którym zawsze przypisana jest pewna kategoria spraw. Nieraz, gdy jest du?y wp?yw spraw danego rodzaju, tworzy si? kilka wydzia?ów dla tej kategorii spraw – przyk?adowo dwa albo trzy wydzia?y karne. Mo?e te? tak si? zdarzy?, ?e w s?dach wy?szego rz?du jest przyk?adowo jeden wydzia? cywilny I instancji i drugi wydzia? cywilny, ale odwo?awczy.

Nast?puj?ce wydzia?y tworzy si? w s?dach:

W s?dach apelacyjnych:	wydzia? cywilny (s?d cywilny II instancji dla s?dów okr?gowych) wydzia? karny (s?d karny II instancji dla s?dów okr?gowych) wydzia? pracy i ubezpieczeń spo?ecznych (s?d pracy i ubezpieczeń spo?ecznych II instancji dla s?dów okr?gowych)
W s?dach okr?gowych:	wydzia? cywilny (s?d cywilny I instancji i s?d cywilny, rodzinny, opiekuńczy, s?d dla nieletnich II instancji dla s?dów rejonowych) wydzia? karny (s?d karny I instancji i s?d karny oraz czasami s?d dla nieletnich II instancji dla s?dów rejonowych) wydzia? penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń penitencjarnych (s?d penitencjarny) wydzia? pracy (s?d pracy) i wydzia? ubezpieczeń spo?ecznych (s?d ubezpieczeń spo?ecznych) albo wydzia? pracy i ubezpieczeń spo?ecznych wydzia? gospodarczy (s?d gospodarczy) s?d ochrony konkurencji i konsumentów (w S?dzie Okr?gowym w Warszawie) odr?bna jednostka rejestrowa (w S?dzie Okr?gowym w Warszawie – m.in. dla partii politycznych) s?d wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemys?owych (w s?dzie Okr?gowym w Warszawie) wydzia? kontroli danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych
W s?dach rejonowych:	wydzia? cywilny (s?d cywilny I instancji) wydzia? karny (s?d karny I instancji) wydzia? rodzinny i nieletnich (s?d rodzinny, opiekuńczy, dla nieletnich I instancji) wydzia? pracy (s?d pracy I instancji) albo wydzia? pracy i ubezpieczeń spo?ecznych (s?d pracy i ubezpieczeń spo?ecznych I instancji) wydzia? ksi?g wieczystych (s?d wieczystoksi?gowy) wydzia? gospodarczy (w mie?cie, w którym ma siedzib? s?d okr?gowy albo mie?cie na prawach powiatu; s?d gospodarczy I instancji), w tym wydzia? gospodarczy do spraw Krajowego Rejestru S?dowego (s?d rejestrowy – w miastach wojewódzkich oraz niektórych innych wi?kszych miastach) i wydzia? gospodarczy do spraw rejestru zastawów wydzia? egzekucyjny

Podzia? instancyjny

S?downictwo powszechne:

• s?dy rejonowe
• s?dy okr?gowe
• s?dy apelacyjne
• S?d Najwy?szy – Izba Pracy i Ubezpieczeń Spo?ecznych, Izba Odpowiedzialno?ci Zawodowej, Izba Karna oraz Izba Cywilna

S?downictwo wojskowe:

• wojskowe s?dy garnizonowe
• wojskowe s?dy okr?gowe
• S?d Najwy?szy – Izba Karna

S?downictwo administracyjne:

• wojewódzkie s?dy administracyjne
• Naczelny S?d Administracyjny

Republika Federalna Niemiec

W Niemczech obok s?downictwa powszechnego istnieje kilka rodzajów s?downictwa szczególnego, ale, co jest podyktowane do?wiadczeniami historycznymi (okres III Rzeszy), brak s?downictwa wojskowego.

• s?downictwo powszechne (Ordentliche Gerichtsbarkeit)
  • Amtsgericht (s?d rejonowy)
  • Landgericht (s?d krajowy)
  • Oberlandesgericht (wy?szy s?d krajowy)
  • Bundesgerichtshof – Federalny S?d Najwy?szy
• s?downictwo pracy (Arbeitsgerichtsbarkeit)
  • Arbeitsgericht (s?d pracy)
  • Landesarbeitsgericht (krajowy s?d pracy)
  • Federalny S?d Pracy (Bundesarbeitsgericht)
• s?downictwo administracyjne (Verwaltungsgerichtsbarkeit)
  • Verwaltungsgericht (s?d administracyjny)
  • Oberverwaltungsgericht (wy?szy s?d administracyjny)
  • Bundesverwaltungsgericht – Federalny S?d Administracyjny
• s?downictwo finansowe (Finanzgerichtsbarkeit)
  • Finanzgericht (s?d finansowy)
  • Bundesfinanzhof – Federalny S?d Finansowy
• s?downictwo do spraw socjalnych (Sozialgerichtsbarkeit)
  • Sozialgericht (s?d do spraw socjalnych)
  • Landessozialgericht (krajowy s?d do spraw socjalnych)
  • Bundessozialgericht – Federalny S?d Do Spraw Socjalnych
• Federalny Trybuna? Konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht)

S?dy w państwach common law

Stany Zjednoczone

W Stanach Zjednoczonych istnieje podzia? na dwie niezale?ne od siebie struktury s?dów: s?dy federalne i s?dy stanowe. S?downictwo stanowe rozstrzyga sprawy nie zastrze?one dla s?dów federalnych. S?dy federalne w Stanach Zjednoczonych orzekaj? w sprawach opartych na prawie federalnym. Nale?? do nich: S?d Najwy?szy Stanów Zjednoczonych, 13 s?dów apelacyjnych (U.S. Court of Appeal), oraz 94 s?dy obwodowe (District Court).

S?dy Unii Europejskiej

• Trybuna? Sprawiedliwo?ci Unii Europejskiej
• S?d

S?dy mi?dzynarodowe

• Mi?dzynarodowy Trybuna? Wojskowy w Norymberdze
• Mi?dzynarodowy Trybuna? Wojskowy dla Dalekiego Wschodu (Trybuna? Tokijski albo Wojskowy Trybuna? Tokijski)
• Mi?dzynarodowy Trybuna? Karny dla Rwandy
• Mi?dzynarodowy Trybuna? Karny dla by?ej Jugos?awii
• Trybuna? Specjalny dla Sierra Leone
• Mi?dzynarodowy Trybuna? Karny
• Mi?dzynarodowy Trybuna? Sprawiedliwo?ci
• Europejski Trybuna? Praw Cz?owieka

Zobacz te?

• S?d polubowny

Bibliografia

• Jak zachowywa? si? w s?dzie, czyli przewodnik po s?dowym savoir – vivre (zarchiwizowano 2025-08-14). ntadwokaci.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2025-08-14)].
• United States Courts – strona oficjalna

Zapoznaj si? z zastrze?eniami dotycz?cymi poj?? prawnych w Wikipedii.