云南普洱现"会走路的树叶" 专家为珍稀竹节虫

Samobójstwo

suicidium
Le Suicidé (édouard Manet, 1877)
Klasyfikacje
ICD-10	百度 宋代造船不论是船舶数量的剧增，还是核心技术的创新和推广，国家都扮演了重要角色。 X60–X84
MedlinePlus	001554
MeSH	D013405

Samobójstwo – celowe odebranie sobie ?ycia.

Przyczyny samobójstw s? wielorakie. Cz?sto wynika ono z uczucia smutku, które w wielu przypadkach jest rezultatem zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, schizofrenia, alkoholizm lub inne uzale?nienie od ?rodków odurzaj?cych. Stresory takie jak problemy finansowe lub problemy w zakresie relacji mi?dzyludzkich równie? odgrywaj? istotn? rol?. Samobójstwo mo?e by? równie? pope?nione przez zdrowego psychicznie cz?owieka z powodów ideologicznych. Próby zapobiegni?cia samobójstwu obejmuj? ograniczenie dost?pu do broni palnej, leczenie zaburzeń psychicznych, w tym uzale?nienia od ?rodków odurzaj?cych, a tak?e popraw? sytuacji ekonomicznej.

Do samobójstwa mog? te? sk?ania? normy obowi?zuj?ce w niektórych kulturach, sytuacja spo?eczna i ?wiatopogl?d (w tym pogl?dy religijne). Religie abrahamowe tradycyjnie uznaj? samobójstwo za grzech przeciwko Bogu w zwi?zku z pogl?dem dotycz?cym ?wi?to?ci ?ycia. Samobójstwo by?o w wielu spo?eczeństwach traktowane jako jedyne honorowe rozwi?zanie stawiane przed jednostk?, która naruszy?a pewne normy spo?eczne (m.in. seppuku czy sati). Samobójstwo i próba samobójcza nie s? ju?, tak jak mia?o to miejsce w przesz?o?ci, przest?pstwem w krajach zachodnich. Wci?? jest ono uznawane za przest?pstwo w wi?kszo?ci państw muzu?mańskich. Samobójstwo by?o te? wykorzystywane w celach politycznych, terrorystycznych czy wojskowych (np. kamikaze czy samobójcze zamachy bombowe).

Cz?sto?? wykorzystywania poszczególnych metod samobójczych ró?ni si? w zale?no?ci od kraju, co ma zwi?zek m.in. z ich dost?pno?ci?. Cz?ste metody to powieszenie si?, otrucie si? pestycydami oraz wykorzystanie broni palnej. Od ok. 800 000 do miliona osób rocznie pope?nia samobójstwo, co oznacza, ?e jest to dziesi?ta przyczyna zgonu na ?wiecie. Wska?nik samobójstw w?ród m??czyzn jest trzy- lub czterokrotnie wy?szy ni? w przypadku kobiet. Co roku dochodzi do oko?o 10–20 milionów prób samobójczych (czyli aktów nie kończ?cych si? ?mierci?). Próby samobójcze podejmuj? cz??ciej osoby m?ode oraz kobiety, podczas gdy samobójstwa cz?stsze s? po?ród osób starszych oraz m??czyzn.

Definicje

W literaturze mo?na znale?? wiele definicji samobójstwa, ró?ni autorzy k?ad? nacisk na rozmaite aspekty zjawiska. W wi?kszo?ci definicji akcentowany jest fakt, ?e ?mier? w wyniku samobójstwa jest aktem, do której dochodzi w wyniku intencjonalnego, rozmy?lnego, zamierzonego, dobrowolnego, ?wiadomego, celowego lub zaplanowanego dzia?ania osoby. Samobójstwo definiowane jest tak?e jako rodzaj ?mierci, która nast?pi?a w wyniku dzia?ań w?asnych, których ?miertelny skutek by? przez dan? osob? przewidywany i akceptowany. Ró?nice w definiowaniu samobójstwa dotycz? m.in. stopnia w jakim akceptowane by?o ryzyko ?mierci: pocz?wszy od oczekiwania nieuchronnego poniesienia ?mierci, innymi s?owy pewno?ci, ?e ?mier? b?dzie skutkiem podj?tych dzia?ań, po przypadki ?igrania ze ?mierci?”, w których ?mier? by?a tylko akceptowan? ewentualno?ci?, a subiektywnie oceniane prawdopodobieństwo prze?ycia owych dzia?ań by?o wysokie. Definicja samobójstwa jest przedmiotem sporów, na które du?y wp?yw maj? wiedza naukowa, pogl?dy filozoficzne i normy kulturowe. W szczególno?ci, przedmiotem sporów pozostaje kwalifikacja ?mierci w wypadkach depresji i innych zaburzeń psychicznych, ?mierci w formie samopo?wi?cenia dla innych, podejmowania bardzo ryzykownych dzia?ań, zachowań samodestrukcyjnych czy samo-zaniedbania, w tym zaniechania leczenia.

Samobójstwo, znane równie? jako samobójstwo dokonane, to ?dzia?anie polegaj?ce na odebraniu sobie ?ycia”. Odebranie sobie ?ycia na rzecz innych nazywane jest samobójstwem altruistycznym.

Prób? samobójcz? definiuje si? jako potencjalnie ?miertelne, samodzielne dzia?anie, którego intencj? by?o doprowadzenie do w?asnej ?mierci, wskutek którego do owej ?mierci jednak nie dosz?o. Zachowania samobójcze to formy ró?norodnych zachowań (m.in. samookaleczenia) podejmowane z intencj? odebrania sobie ?ycia, które jednak nie doprowadzi?y do ?mierci. Wspomagane samobójstwo to zachowanie polegaj?ce na udzieleniu pomocy w zakresie pope?nienia samobójstwa poprzez dzia?anie po?rednie np. przekazanie rad lub ?rodków pozwalaj?cych odebra? sobie ?ycie. W odró?nieniu od niego, w eutanazji aktywn? rol? w dzia?aniu prowadz?cym do ?mierci okre?lonej osoby pe?ni druga osoba. Jest to dzia?anie, w którym druga osoba odbiera komu? ?ycie, przy jego wyra?nej zgodzie. Cz?sto nie uznaje si? eutanazji za samobójstwo i w wielu krajach jest ona penalizowana (np. w Polsce kwalifikowana jest jako zabójstwo na ??danie i pod wp?ywem wspó?czucia). My?li samobójcze to my?li o perspektywie ?mierci ??cz?ce si? z ch?ci? odebrania sobie ?ycia.

Atak samobójczy to dzia?anie, w czasie którego atakuj?cy u?ywa przemocy wobec innych b?d?c ?wiadomym tego, ?e oznacza to jego ?mier?. Samobójstwo rozszerzone to zabójstwo, którego sprawca w ci?gu tygodnia od czynu pope?nia samobójstwo. Masowe samobójstwo jest cz?sto pope?niane pod wp?ywem presji spo?ecznej, w wyniku którego cz?onkowie poddaj? si? woli przywódcy. Masowe samobójstwa mog? obejmowa? zaledwie dwie osoby, co nazywane bywa umow? samobójcz?.

Badania nad samobójstwem

Samobójstwo jest zjawiskiem z?o?onym, b?d?cym przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin. Interdyscyplinarn? nauk?, zajmuj?c? si? ogó?em badań nad samobójstwem jest suicydologia.

Wyró?nia si? cztery g?ówne kierunki badań nad samobójstwem:

• filozoficzno-teologiczny – (najstarszy), refleksj? nad problemami etycznej i religijnej oceny samobójstwa i ontologicznych podstaw bytu ludzkiego,
• kliniczny (fizjopatologiczny i psychiatryczny) – dotycz?cy zak?óceń w fizjologicznym funkcjonowaniu ludzkiego organizmu prowadz?cych do zachowań samobójczych,
• psychologiczny – (zbli?ony do psychiatrycznego), badaj?cy niefizjologiczne stany psychiczne, prowadz?ce do samobójstwa,
• socjologiczny – badaj?cy czynniki ?rodowiskowe wp?ywaj?ce na pope?nianie samobójstw oraz wska?niki makrosocjologiczne zwi?zane z poziomem samobójstw w spo?eczeństwie.

Od końca XX wieku na znaczeniu zyskuj? te? badania nad ewolucyjnymi podstawami samobójstwa.

W Polsce od 12 marca 2002 (de facto) dzia?a Polskie Towarzystwo Suicydologiczne. Jest to stowarzyszenie o charakterze naukowo-spo?ecznym, za?o?one przy Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, którego celami s? m.in. analiza zjawiska samobójstw w Polsce i na ?wiecie, stworzenie naukowych podstaw programów profilaktycznych redukuj?cych liczb? zachowań samobójczych, dostarczanie teoretycznych przes?anek uzasadniaj?cych i promuj?cych warto?? ?ycia przez kreowanie i propagowanie ró?nych form i metod samorealizacji, rozwoju w?asnej osobowo?ci oraz aktywnego uczestniczenia w ?yciu spo?ecznym, czy dzia?anie na rzecz afirmacji ?ycia i poprawy jego jako?ci. Stowarzyszenie jest najwi?ksz? polsk? zorganizowan? suicydologiczn? jednostk? badawcz?. Prezesem PTS jest Brunon Ho?yst.

Badania spo?eczne

Liczba samobójstw przypadaj?ca na 100 000 osób w 2004.

     brak danych

     <3

     3–6

     6–9

     9–12

     12–15

     15–18

     18–21

     21–24

     24–27

     27–30

     30–33

     >33

Samobójstwo jest wa?nym tematem badań spo?ecznych. Mimo tego, ?e ka?dy czyn samobójczy jest aktem indywidualnym i swoistym, to w skali populacji, statystyki samobójstw wykazuj? istotne prawid?owo?ci. Samobójstwa s? jednym ze zjawisk, co do których mamy obfito?? danych statystycznych. W wielu krajach statystyki prowadzone by?y od po?owy XIX w., a w niektórych przypadkach od pocz?tku tego stulecia. Pozwala to na szczegó?ow? analiz? porównawcz? (pomi?dzy ró?nymi okresami, obszarami, kategoriami ludno?ci), a tak?e analiz? d?ugich procesów spo?ecznych.

Prze?omow? prac? by?o opublikowane w 1897 Samobójstwo. Studium z socjologii émila Durkheima, która sta?a si? wzorem i punktem odniesienia dla licznych badań innych badaczy. Samobójstwo pocz?tkowo by?o przedmiotem sporu pomi?dzy psychologi? a socjologi?, o to, która nauka oferuje lepsze wyja?nienia tego zjawiska (psychologizm kontra socjologizm). Obecnie dominuj?ce jest uj?cie psychospo?eczne – wieloczynnikowa analiza uwzgl?dniaj?ca zarówno zmienne spo?eczne, jak i czynniki indywidualne. Czynniki spo?eczne manifestuj? si? zawsze poprzez indywidualne czynniki psychologiczne, które s? bezpo?redni? przyczyn? aktu samobójstwa.

W XIX w. wska?nik samobójstw mia? sta?? tendencj? wzrostow?. Traktowano to cz?sto jako przyk?ad negatywnych konsekwencji uprzemys?owienia, czy takich zjawisk jak sekularyzacja lub rosn?cy indywidualizm. W XX wieku poziom wska?nika si? ustabilizowa? i wykazuje wi?ksz? stabilno?? ni? ?miertelno?? i inne wska?niki demograficzne. W wielu obszarach (Niemcy, Anglia, Walia, W?gry, kraje skandynawskie, Francja) wska?nik samobójstw jest stabilny przez ca?e dziesi?ciolecia. W niektórych wska?nik ten jest stabilny przez ponad stulecie (np. Saksonia, Brandenburgia, Turyngia). Znacz?ce zmiany wska?nika samobójstw odnotowano w latach I i II wojny ?wiatowej, a ostatnio w okresie, w krajach bloku wschodniego w okresie transformacji ustrojowej (1985-1995), gdzie w przypadkach wska?nik samobójstw spad? do 40%.

G?ówn? tez? Durkheima, potwierdzon? (w ogólnej mierze) przez innych badaczy, jest to, ?e wska?nik samobójstw jest skorelowany z integracj? i regulacj? spo?eczn? (systemem norm spo?ecznych). Zmiany we wska?niku samobójstw wynikaj? wi?c z g??bokich przemian spo?ecznych. Industrializacja, wi???c si? z rozpadem tradycyjnych spo?eczno?ci, wi?za?a si? ze wzrostem liczby samobójstw. Czasy kryzysów (np. wojny), je?li wi??? si? z zacie?nieniem wi?zi spo?ecznych, daj? w efekcie spadek liczby samobójstw.

Wska?nik samobójstw

Oko?o 0,5–1,4% osób umiera w wyniku samobójstwa. Zgodnie ze stanem na 2008/2009 na ca?ym ?wiecie samobójstwo by?o dziesi?t? najcz?stsz? przyczyn? ?mierci stanowi?c przyczyn? zgonu od ok. 800 000 do miliona osób rocznie, przez co wspó?czynnik umieralno?ci z tej przyczyny wynosi? 11,6 na 100 000 osób rocznie. Wska?nik samobójstw wzrós? o 60% od lat 60. XX wieku do 2012, przy czym wzrost ten jest szczególnie zauwa?alny w krajach rozwijaj?cych si?. Przyjmuje si?, ?e jedna na 10 do 40 prób samobójczych kończy si? dokonaniem samobójstwa.

Wska?nik samobójstw jest ró?ny w zale?no?ci od państwa. W 2008 samobójstwo stanowi?o nast?puj?cy odsetek wszystkich zgonów: Afryka – 0,5%, Azja Po?udniowo-Wschodnia – 1,9% Ameryki – 1,2% oraz Europa – 1,4%. Wspó?czynnik umieralno?ci na 100 tysi?cy osób w przypadku samobójstw wynosi?: Australia – 8,6, Kanada – 11,1, Chiny – 12,7, Indie – 23,2, Wielka Brytania – 7,6, USA – 11,4. W USA samobójstwo jest wymieniane jako dziesi?ta najcz?stsza przyczyna zgonu w 2009 , powoduj?c ?mier? 36 tysi?cy osób w ci?gu roku. Co wi?cej, ok. 650 tysi?cy osób rocznie trafia na pogotowie w wyniku prób samobójczych. Wska?nik samobójstw jest najwy?szy na Litwie, w Japonii i na W?grzech. Państwa o najwi?kszej liczbie samobójstw to Chiny i Indie; pope?nia si? w nich ponad po?ow? wszystkich samobójstw. Samobójstwo jest pi?t? najcz?stsz? przyczyn? zgonu w Chinach.

W Polsce w latach 1991–2013 pope?nianych by?o ?rednio 4835 samobójstw ka?dego roku. W latach 1992–1998 ?mier? zadawa?o sobie co roku ?rednio 5,5 tys. osób. W kolejnych latach do 2012 ?rednia wynios?a 4,4 tys. osób. W 2013 zarejestrowano jednak najwi?ksz? od pocz?tku lat 90. XX wieku liczb? tego typu zdarzeń – 6097.

P?e?

P?e? a cz?sto?? samobójstw

?rednia liczba samobójstw przypadaj?ca rocznie na 100 tys. m??czyzn (u góry) i kobiet (u do?u) wed?ug danych z lat 1978–2008

     brak danych

     < 1

     1–5

     5–5,8

     5,8–8,5

     8,5–12

     12–19

     19–22,5

     22,5–26

     26–29,5

     29,5–33

     33–36,5

     >36,5

W krajach zachodnich m??czy?ni umieraj? na skutek samobójstwa cztery razy cz??ciej ni? kobiety. Ró?nica ta jest widoczna wyra?niej w grupie osób powy?ej 65 roku ?ycia, w której m??czy?ni dziesi?ciokrotnie cz??ciej pope?niaj? samobójstwo ni? kobiety. Chiny s? państwem o najwy?szym wska?niku samobójstw w?ród kobiet i s? jedynym państwem, w którym kobiety pope?niaj? je cz??ciej ni? m??czy?ni (stosunek 0,9). We wschodniej cz??ci basenu Morza ?ródziemnego wska?nik samobójstw w?ród kobiet i m??czyzn jest niemal równy. Najwi?kszy wska?nik samobójstw w?ród kobiet odnotowano w Korei Po?udniowej i wynosi on 22 osoby na 100 tysi?cy, jest on jednak ogólnie wysoki w Azji Po?udniowo-Wschodniej i zachodniej cz??ci Pacyfiku. W Polsce stosunek samobójstw m??czyzn do kobiet w latach 1991–2013 wynosi? prawie 5:1, natomiast w 2018 zbli?y? si? do 7:1 (4471 samobójstw m??czyzn i 711 samobójstw kobiet), wykazuj?c tendencj? wzrostow?.

Wiek

W wielu państwach wska?nik samobójstw jest najwy?szy w grupie osób w ?rednim wieku lub w?ród starszych osób. Ca?kowita liczba samobójstw jest jednak najwi?ksza w grupie osób w wieku od 15 do 29 roku ?ycia w porównaniu z ca?kowit? liczb? osób nale??cych do grupy. W USA do najwi?kszej liczby samobójstw dochodzi w?ród bia?ych m??czyzn w wieku powy?ej 80 roku ?ycia, mimo ?e m?odsze osoby cz??ciej decyduj? si? na prób? samobójcz?. Samobójstwo jest drug? najcz?stsz? przyczyn? zgonu w?ród m?odzie?y i m?odych m??czyzn, zaraz po ?mierci w wypadku. W przypadku m?odych m??czyzn w krajach rozwini?tych samobójstwo jest przyczyn? prawie 30% zgonów. W krajach rozwijaj?cych si? wska?nik jest podobny, ale stanowi mniejsz? cz??? wszystkich zgonów, w zwi?zku z tym, ?e dochodzi tam do wi?kszej liczby zgonów w wyniku innego rodzaju urazów. W przeciwieństwie do reszty ?wiata, w Azji Po?udniowo-Wschodniej do samobójstw dochodzi cz??ciej w?ród m?odych, a nie starszych kobiet.

Czynniki ryzyka

Czynniki zwi?kszaj?ce ryzyko samobójstwa obejmuj? zaburzenia psychiczne, uzale?nienie od ?rodków odurzaj?cych, stan psychiczny, spektrum autyzmu (ryzyko samobójstwa u takich osób wzrasta przesz?o dziewi?ciokrotnie). niektóre normy kulturowe, problemy rodzinne i spo?eczne oraz uwarunkowania genetyczne. Zaburzenia psychiczne oraz uzale?nienie od substancji odurzaj?cych cz?sto wyst?puj? równocze?nie. Inne czynniki ryzyka to wcze?niejsze próby samobójcze, dost?p do ?rodków umo?liwiaj?cych pope?nienie samobójstwa, samobójstwo w rodzinie lub urazowe uszkodzenie mózgu. Przyk?adowo wska?nik samobójstw jest wy?szy w gospodarstwach domowych, w których obecna by?a broń palna. Czynniki spo?eczno-gospodarcze, takie jak bezrobocie, ubóstwo, bezdomno?? oraz dyskryminacja, mog? by? równie? przyczyn? my?li samobójczych. Od 15 do 40% samobójców zostawia list samobójczy. Uwarunkowania genetyczne mog? by? odpowiedzialne za 38–55% zachowań samobójczych. Weterani wojenni s? w wi?kszym stopniu nara?eni na samobójstwo w zwi?zku z tym, ?e cierpi? cz?sto na zaburzenia psychiczne oraz problemy zdrowotne zwi?zane z wojn?.

Zaburzenia psychiczne

W zale?no?ci od ró?nych szacunków zaburzenia psychiczne towarzysz? samobójstwu w od 27% do ponad 90% przypadków. W Polsce wed?ug danych Komendy G?ównej Policji w 2010 jedynie w 14% (765 na 5456 samobójstw, w tym 4087 dokonanych) uda?o si? potwierdzi? ?chorob? psychiczn?” (wed?ug terminologii KGP) jako przyczyn? zamachu samobójczego.

U osób przyj?tych na oddzia? opieki psychiatrycznej ryzyko pope?nienia samobójstwa wynosi 8,6%. Po?owa osób, które gin? w rezultacie samobójstwa, cierpi na zaburzenia depresyjne. Obecno?? wspomnianych zaburzeń lub innych zaburzeń afektywnych, takich jak zaburzenia afektywne dwubiegunowe, zwi?ksza ryzyko pope?nienia samobójstwa 20-krotnie. Inne powi?zane zaburzenia to schizofrenia (14%), zaburzenie osobowo?ci (14%) oraz zespó? stresu pourazowego. Oko?o 5% osób cierpi?cych na schizofreni? umiera w wyniku samobójstwa. Zaburzenia od?ywiania s? innym istotnym czynnikiem zwi?kszaj?cym to ryzyko.

Wcze?niejsze próby samobójcze s? cz?sto najistotniejsz? zapowiedzi? pope?nienia samobójstwa. Oko?o 20% samobójców ma histori? prób samobójczych, a 1% samobójstw nast?puje w ci?gu roku od próby, podczas gdy 5% nast?puje po 10 latach. Mimo ?e samookaleczenie nie jest uwa?ane za prób? samobójcz?, to wyst?powanie zachowań maj?cych na celu wyrz?dzenie sobie krzywdy jest uwa?ane za czynnik ryzyka.

W przypadku 80% pope?nionych samobójstw osoba by?a badana przez lekarza w ci?gu roku poprzedzaj?cego zgon, a 45% w ci?gu poprzedzaj?cego miesi?ca. Oko?o 25–40% osób my?l?cych o samobójstwie mia?o kontakt z pracownikami opieki psychiatrycznej w ci?gu poprzedzaj?cego roku.

Zespó? presuicydalny

Zespó? presuicydalny (ang. pre-suicidal syndrome) to stan psychiczny bezpo?rednio poprzedzaj?cy 80% prób pope?nienia samobójstwa. Na stan ten sk?adaj? si? trzy g?ówne, wzajemnie wzmacniaj?ce si? komponenty (prekursory samobójstwa):

• zaw??enia nast?puj?cych obszarów funkcjonowania:
  • zaw??enie dynamiczne (dominuj? negatywne uczucia i my?li, pesymizm, antycypowanie nieszcz???, l?k, niskie poczucie w?asnej warto?ci, poczucie bezradno?ci, koncentracja na poniesionych stratach),
  • zaw??enie sytuacyjne (niedostrzeganie mo?liwo?ci zmiany swojej sytuacji, poczucie znalezienia si? w sytuacji bez wyj?cia, brak nadziei odbiera poczucie sensu i udaremnia podejmowanie konstruktywnych dzia?ań),
  • zaw??enie systemu warto?ci (dewaluacja wcze?niej cenionych warto?ci, rezygnacja z zainteresowań i z kontaktów z innymi),
  • zaw??enie relacji interpersonalnych (wycofanie spo?eczne, osamotnienie, poczucie odrzucenia),
• kumulowanie si? agresji i napi?cia, które najpierw s? powstrzymywane, a ostatecznie zostaj? zwrócone do wewn?trz tj. przeciwko samemu sobie, czego wyrazem mo?e by? samobójstwo,
• pojawienie si? fantazji, w których samobójstwo jest postrzegane jako korzystne i po??dane rozwi?zanie (my?li samobójczych).

Termin ten zosta? stworzony w 1953 przez Erwina Ringela, austriackiego lekarza psychiatr?, neurologa, pioniera badań nad zapobieganiem samobójstwom. Swoj? teori? Ringel sformu?owa? w oparciu o badania oko?o 700 osób, które prze?y?y prób? samobójcz?.

Zespo?u presuicydalnego nie nale?y przypisywa? jednemu okre?lonemu zaburzeniu psychicznemu. Jest to stan, który mo?e wyst?pi? w przebiegu wielu ró?nych zaburzeń psychicznych.

Zespó? presuicydalny – jako stan bezpo?redniego zagro?enia ?ycia – wymaga bezzw?ocznego udzielenia pomocy, obj?cia dozorem celem udaremnienia ewentualnej próby samobójczej oraz jak najszybszego obj?cia opiek? medyczn?.

Stosowanie ?rodków odurzaj?cych

?Etapy pijackie” z 1846 obrazuj?ce sposób, w jaki alkoholizm prowadzi do samobójstwa

Stosowanie substancji odurzaj?cych jest drugim w kolejno?ci najcz??ciej spotykanym czynnikiem ryzyka samobójstwa, zaraz po zaburzeniach depresyjnych oraz zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym. Nadu?ywanie ?rodków odurzaj?cych oraz ostre zatrucie tymi ?rodkami cz?sto wi??? si? z my?lami samobójczymi. W po??czeniu z osobistym ?alem, jak np. w przypadku ?a?oby, ryzyko wzrasta. Co wi?cej, nadu?ywanie ?rodków odurzaj?cych wi??e si? cz?sto z zaburzeniami psychicznymi.

Wi?kszo?? osób w chwili samobójstwa znajduje si? pod wp?ywem ?rodków o dzia?aniu uspokajaj?cym lub nasennym (takich jak alkohol lub benzodiazepiny), a w 15–61% przypadków stwierdza si? alkoholizm. Państwa, w których odsetek osób spo?ywaj?cych alkohol jest wi?kszy, oraz z wi?ksz? liczb? barów maj? najcz??ciej równie? wi?kszy wska?nik samobójstw, cho? zale?no?? ta dotyczy g?ównie mocnego alkoholu, a nie ogólnego spo?ycia alkoholu. 2,2–3,4% osób leczonych w zwi?zku z alkoholizmem umiera na skutek samobójstwa. Alkoholicy decyduj?cy si? na samobójstwo to zazwyczaj starsi m??czy?ni z histori? prób samobójczych. Od 3 do 35% zgonów w?ród osób za?ywaj?cych heroin? jest rezultatem samobójstwa (ok. 14-krotnie wi?cej ni? w przypadku osób nie za?ywaj?cych narkotyku).

Istnieje korelacja pomi?dzy nadu?ywaniem kokainy i metamfetaminy a samobójstwami. W przypadku osób za?ywaj?cych kokain? zagro?enie jest szczególnie wysokie w czasie abstynencji. Osoby przyjmuj?ce wziewne ?rodki odurzaj?ce s? równie? w znacznym stopniu nara?one na my?li samobójcze. W 20% wspomnianych przypadków dochodzi do próby samobójczej, a 60% osób rozwa?a samobójstwo. Palenie papierosów jest równie? wi?zane z zagro?eniem samobójstwem. Brakuje dowodów ?wiadcz?cych o charakterze zwi?zku; jednak pojawi?y si? hipotezy, wed?ug których osoby predysponowane do palenia s? równie? predysponowane do samobójstwa, poniewa? palenie jest przyczyn? problemów zdrowotnych, które mog? by? przyczyn? podj?cia decyzji o zakończeniu ?ycia. Palenie wp?ywa tak?e na procesy chemiczne zachodz?ce w mózgu, wywo?uj?c jednocze?nie sk?onno?ci samobójcze. Wydaje si? jednak, ?e marihuana nie stanowi niezale?nego czynnika zwi?kszaj?cego ryzyko pope?nienia samobójstwa.

Problemy z hazardem

Osoby uzale?nione od hazardu cz?sto miewaj? my?li samobójcze oraz cz??ciej ni? reszta populacji podejmuj? prób? samobójcz? – od 12 do 24% patologicznych hazardzistów podejmuje prób? samobójcz?. Wska?nik samobójstw w?ród ?on hazardzistów jest trzykrotnie wy?szy ni? w przypadku pozosta?ych osób. Inne czynniki, które stanowi? dodatkowe zagro?enie dla hazardzistów, to choroby psychiczne oraz uzale?nienie od alkoholu i ?rodków odurzaj?cych.

Choroby

Istnieje zwi?zek pomi?dzy samobójstwami a problemami w zakresie zdrowia, takimi jak: ból przewlek?y, urazowe uszkodzenie mózgu, nowotwór, stosowanie hemodializ, zaka?enie HIV, toczeń rumieniowaty uk?adowy oraz inne. Zdiagnozowany nowotwór w przybli?eniu podwaja prawdopodobieństwo pope?nienia samobójstwa. Podwy?szone zagro?enie samobójstwem utrzymuje si? po uwzgl?dnieniu wp?ywu choroby wywo?uj?cej depresj? oraz uzale?nienia alkoholowego. U osób cierpi?cych na wi?cej ni? jedn? chorob? zagro?enie jest szczególnie wysokie. W Japonii g?ówn? przyczyn? samobójstw s? problemy zdrowotne.

Zaburzenia snu, takie jak bezsenno?? oraz zespó? bezdechu ?ródsennego, s? czynnikami ryzyka zwi?zanymi z depresj? i samobójstwami. W niektórych przypadkach zaburzenia snu mog? by? czynnikiem ryzyka niezale?nym od depresji. Ró?ne inne choroby mog? mie? objawy zbli?one do zaburzeń wp?ywaj?cych na nastrój: niedoczynno?? tarczycy, choroba Alzheimera, nowotwory o?rodkowego uk?adu nerwowego, toczeń rumieniowaty uk?adowy oraz efekty uboczne wielu leków (jak np. leki beta-adrenolityczne oraz steroidy).

Stany psychospo?eczne

Ró?ne stany psychospo?eczne mog? by? przyczyn? podwy?szonego zagro?enia zwi?zanego z samobójstwem: poczucie beznadziejno?ci, utrata przyjemno?ci w ?yciu, depresja oraz l?k. Brak umiej?tno?ci w zakresie rozwi?zywania problemów, utrata wcze?niej posiadanych umiej?tno?ci oraz brak umiej?tno?ci panowania nad w?asnym zachowaniem s? równie? wa?nymi czynnikami. U starszych osób istotnym czynnikiem jest my?lenie o sobie w kategorii ci??aru dla innych osób.

Prze?yty niedawno stres, np. utrata cz?onka rodziny lub przyjaciela, utrata pracy lub izolacja spo?eczna (np. ?ycie w samotno?ci), równie? wp?ywaj? na podwy?szone zagro?enie. Osoby, które nigdy nie by?y w zwi?zku ma??eńskim, równie? s? znacznie cz??ciej nara?one na my?li samobójcze. Religijna postawa pozwala obni?y? zagro?enie wynikaj?ce z samobójstwa. Ma to prawdopodobnie zwi?zek z tym, ?e wiele wyznań negatywnie odnosi si? do samobójstwa, oraz z tym, ?e wyznawcy religii odczuwaj? specyficzn?, wynikaj?c? z niej wi??. Szczególnie niski wska?nik samobójstw jest w?ród muzu?manów.

Niektóre osoby decyduj? si? na samobójstwo, ?eby uciec przed prze?ladowaniem lub uprzedzeniami. Molestowanie seksualne w dzieciństwie lub przebywanie pod opiek? rodziny zast?pczej s? równie? czynnikami ryzyka. Molestowanie seksualne przyczynia si? do ogólnego zagro?enia w 20%.

Wyja?nienie ewolucyjne samobójstwa mówi, ?e pozwala ono zwi?kszy? dostosowanie ??czne. Dochodzi do tego, gdy osoba pope?niaj?ca samobójstwo nie mo?e ju? mie? dzieci, a zu?ywa zasoby swoich krewnych, aby utrzyma? si? przy ?yciu. G?osy sprzeciwu dotycz? tego, ?e ?mier? zdrowego doros?ego nie zwi?ksza prawdopodobieństwa dostosowania ??cznego. Adaptacja do znacznie innego ?rodowiska mo?e by? równoznaczna z niedostosowaniem si? do zmienionego ?rodowiska potomków.

Ubóstwo jest równie? uwa?ane za czynnik ryzyka samobójstwa. Rosn?ce ubóstwo relatywne w porównaniu z osobami ?yj?cymi dooko?a zwi?ksza zagro?enie zwi?zane z samobójstwem. W latach 1997–2010 ponad 200 000 rolników w Indiach pope?ni?o samobójstwo, cz??ciowo z powodu zad?u?enia. W Chinach do samobójstw na wsi dochodzi trzykrotnie cz??ciej ni? w miastach, co mo?e mie? zwi?zek z problemami finansowymi w wybranych obszarach państwa.

?rodki masowego przekazu i efekt Wertera

Znacz?c? rol? w odbieraniu sobie ?ycia odgrywaj? ?rodki masowego przekazu, w??czaj?c Internet. Sposób, w jaki pokazuje si? w nich samobójstwo, mo?e mie? negatywny wp?yw, zw?aszcza je?eli b?dzie ono przedstawiane w sposób intensywny, wyró?niaj?cy si? oraz je?li nada mu si? wyd?wi?k romantyczny. Szczegó?owy opis sposobu pope?nienia samobójstwa mo?e by? przyczyn? popularyzacji wybranej metody pope?nienia samobójstwa.

Popularyzacja samobójstwa znana jest tak?e jako efekt Wertera, nazwanego tak ze wzgl?du na protagonist? w napisanej przez Goethego powie?ci Cierpienia m?odego Wertera, który pope?nia samobójstwo. Ryzyko jest znacznie wy?sze w?ród nastolatków postrzegaj?cych samobójstwo w sposób romantyczny. Niektórzy badacze wskazuj? jednak, ?e dane s? niejednoznaczne i nie wiadomo, czy efekt Wertera rzeczywi?cie wyst?puje. W szczególno?ci niejednoznaczne s? dane dotycz?ce wp?ywu bran?y rozrywkowej. Przeciwieństwem efektu Wertera jest efekt Papageno, w ramach którego metody radzenia sobie z emocjami mog? mie? na wybran? osob? pozytywny wp?yw. Nazwa pochodzi od postaci wyst?puj?cej w operze Mozarta Czarodziejski flet, która z obawy o utrat? ukochanej osoby zamierza pope?ni? samobójstwo, jednak zostaje powstrzymana przez przyjaciela.

Wyniki badań potwierdzaj?cych korelacj? pomi?dzy nag?o?nieniem w mass mediach faktu pope?nienia samobójstwa a wzrostem liczby pope?nionych samobójstw opublikowa? socjolog David Philips w 1974 na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego (wprowadzaj?c przy tym termin efekt Wertera). Philips wyja?nia? efekt Wertera jako skrajny przyk?ad dzia?ania jednostki zgodnie z regu?? spo?ecznego dowodu s?uszno?ci – fakt pope?nienia samobójstwa np. przez s?awn? osob? jest wystarczaj?cym powodem, aby niektórzy ludzie doszli do wniosku, i? odebranie sobie ?ycia jest w?a?ciw? decyzj?. Dalsze badania, przeprowadzone na podstawie statystyk pope?nionych samobójstw od 1947 do 1968, wykaza?y, ?e nag?o?niony publicznie fakt pope?nienia samobójstwa wywo?a? seri? nast?pnych 58 podobnych samobójstw na?ladowczych w czasie do 2 miesi?cy po podaniu tej wiadomo?ci, przy czym wzrost liczby samobójstw by? tym wi?kszy, im wi?cej czasu po?wi?cano w mass mediach na opisywanie i informowanie o pope?nionym czynie. Interesuj?cy jest tak?e fakt, ?e w przypadku nag?a?niania samobójstw, w których ginie wi?cej ni? jedna osoba (np. wskutek morderstwa dokonanego przez samobójc?), wzrasta liczba podobnych wypadków. Grup? najbardziej podatn? na na?ladowanie nag?o?nionego samobójstwa s? nastolatkowie i osoby podobne do samobójcy.

W ?wietle badań Philipsa problemem etycznym pozostaje, czy ?rodki masowego przekazu powinny w ogóle informowa? o samobójstwach, gdy? oprócz potencjalnych samobójców na odebranie sobie ?ycia decyduj? si? tak?e osoby, które nigdy nie podj??yby takiej decyzji. Analizy statystyczne wykaza?y, i? nag?a?nianie w ?rodkach masowego przekazu faktu pope?nienia samobójstwa prowadzi do sta?ej nadwy?ki samobójstw, poniewa? po pocz?tkowym gwa?townym wzro?cie liczby samobójstw nie zauwa?a si? pó?niej spadku liczby samobójstw poni?ej sta?ego poziomu dla danej populacji, który powinien by? obserwowany, gdyby pod wp?ywem wrzawy medialnej samobójstwo pope?niali tylko potencjalni samobójcy. Końcowym efektem nieumiej?tnej dzia?alno?ci informacyjnej mediów w tym zakresie jest trwa?y wzrost ?redniego poziomu pope?nianych samobójstw dla danej populacji.

Wyniki powy?szych badań spowodowa?y wydanie w 2003 przez ?wiatow? Organizacj? Zdrowia raportu: ?Zapobieganie samobójstwom: Poradnik dla pracowników mediów”, w którym ostrzega si? dziennikarzy przed skutkami informowania o samobójstwach. ?wiatowa Organizacja Zdrowia wykaza?a w raporcie, i? niew?a?ciwe informowanie o samobójstwach przyczynia si? do ?mierci wielu m?odych ludzi. W raporcie dowiedziono na podstawie badań naukowych, ?e istotnymi czynnikami wp?ywaj?cymi na powstanie ?efektu Wertera” s? podawane publicznie w mediach: szczegó?y dotycz?ce okoliczno?ci samobójstwa, fotografie zmar?ych, dok?adne opisy powodów oraz samego aktu odebrania sobie ?ycia, przypisywanie komu? winy oraz przede wszystkim ukazywanie samobójstwa w formie atrakcyjnej medialnie sensacji i metody rozwi?zywania problemów. Gdy ?rodki masowego przekazu post?puj? zgodnie z odpowiednimi procedurami, zagro?enie zwi?zane z samobójstwami mo?e zosta? obni?one. D?ugoterminowe nawi?zanie wspó?pracy ze ?rodkami masowego przekazu mo?e by? trudnym przedsi?wzi?ciem.

Aresztowanie i osadzenie w zak?adzie karnym

Samobójstwo osób tymczasowo aresztowanych i skazanych na kar? pozbawienia wolno?ci w aresztach ?ledczych i zak?adach karnych jest jedn? z najcz?stszych przyczyn zgonów w?ród osób osadzonych. Wska?nik samobójstw u osób przebywaj?cych w aresztach ?ledczych jest dziesi?ciokrotnie, a w przypadku zak?adów karnych trzykrotnie wy?szy ni? u osób przebywaj?cych na wolno?ci. Pod wzgl?dem p?ci wi?cej samobójstw pope?niaj? m??czy?ni, co ma zwi?zek z tym, i? stanowi? oni wi?kszo?? w?ród osadzonych. Kobiety tymczasowo aresztowane lub skazane na kar? pozbawienia wolno?ci podejmuj? nieudane próby samobójcze pi?ciokrotnie cz??ciej, ni? kobiety na wolno?ci oraz dwukrotnie cz??ciej, ni? osadzeni m??czy?ni o analogicznych cechach. Do grupy wysokiego ryzyka nale?? m?odociani umieszczeni w zak?adach karnych dla doros?ych.

Osoby tymczasowo aresztowane przed procesem s?dowym, które pope?niaj? samobójstwo, to najcz??ciej nie?onaci m??czy?ni w przedziale wiekowym 20–25 lat. Jest to pierwszy konflikt z prawem dla takiej osoby i ma on najcz??ciej zwi?zek z substancjami psychoaktywnymi (na dodatek osoby takie w chwili aresztowania s? pod wp?ywem owych substancji). Samobójstwo jest pope?niane najcz??ciej w ci?gu pierwszej doby od zatrzymania. Z kolei osoby skazane, które pope?niaj? samobójstwo, to najcz??ciej m??czy?ni w przedziale wiekowym 30–35 lat. Zostali oni skazani za przest?pstwo z u?yciem przemocy. Samobójstwo jest pope?niane najcz??ciej po 4–5 latach pozbawienia wolno?ci i ma zwi?zek z konfliktami ze wspó?wi??niami lub funkcjonariuszami s?u?by wi?ziennej, rodzinnymi albo negatywnym postanowieniem s?du dotycz?cym np. odrzucenia apelacji czy te? odmowy zwolnienia warunkowego.

Wspólnymi cechami dla samobójstw w?ród osadzonych jest przebywanie osadzonego w izolatce lub pojedynczej celi oraz pope?nianie czynu w momencie, gdy personel aresztu/zak?adu jest najmniej liczny (noc, weekend).

Zachowania samobójcze u osób osadzonych mog? mie? zwi?zek z prób? manipulacji maj?c? na celu zdobycie maksymalnej kontroli nad otoczeniem, w jakim si? znajduj?. Kontrola taka mo?e umo?liwi? ucieczk? lub zagrozi? zdrowiu i ?yciu funkcjonariuszy s?u?by wi?ziennej, jak i wspó?wi??niów. Innym motywem mo?e by? mo?liwo?? znalezienia si? w mniej restrykcyjnych warunkach i pod mniejsz? kontrol? (np. w szpitalu), co wykorzystywane jest przez osoby niechc?ce lub niepotrafi?ce przystosowa? si? do warunków panuj?cych w aresztach ?ledczych i zak?adach karnych. W?ród kobiet wyst?powanie samookaleczenia ma g?ównie zwi?zek z reakcj? na stres. Niekiedy zachowania samobójcze maj?ce by? prób? manipulacji otoczenia doprowadzaj? w istocie do niezamierzonej ?mierci.

Sposoby

Sposoby pope?nienia samobójstwa s? ró?ne w poszczególnych państwach i okresach historycznych. Do najcz??ciej spotykanych nale?? powieszenie si?, zatrucie oraz wykorzystanie broni palnej. Wybór metody wynika cz??ciowo z ró?nej dost?pno?ci ?rodków. Badanie przeprowadzone w 56 państwach wykaza?o, ?e powieszenie si? jest najpopularniejszym sposobem pope?nienia samobójstwa w wi?kszo?ci państw i jest wybierane przez 53% m??czyzn i 39% kobiet.

Na ca?ym ?wiecie 30% samobójstw dokonywanych jest przy u?yciu trucizn, zw?aszcza pestycydów. Udzia? samobójstw z ich udzia?em waha si? od 4% w Europie do ponad 50% w rejonie Pacyfiku. Zatrucie pestycydami jest cz?ste w Ameryce ?acińskiej, co wynika z powszechnego dost?pu do tych ?rodków w?ród ludno?ci zajmuj?cej si? rolnictwem. W wielu państwach 60% samobójstw w?ród kobiet i 30% samobójstw w?ród m??czyzn dokonuje si? poprzez przedawkowanie leków. Wiele przypadków przedawkowania jest nieplanowanych i wyst?puje w okresie nasilonej ambiwalencji emocjonalnej. Odsetek zgonów w zale?no?ci od sposobu pope?nienia samobójstwa jest ró?ny: dla broni palnej 80–90%, dla utoni?cia 65–80%, dla powieszenia si? 60–85%, dla otrucia spalinami samochodowymi 40–60%, dla skoku z wysoko?ci 35–60%, dla zaczadzenia 40–50%, dla zatrucia pestycydami 6–75%, a dla przedawkowania leków 1,5–4%. Najcz?stsze sposoby pope?nienia samobójstwa nie pokrywaj? si? z najskuteczniejszymi, w wyniku czego 85% prób samobójczych w krajach rozwini?tych wi??e si? z przedawkowaniem leków.

W USA 92,3% samobójstw wi??e si? z u?yciem trzech najcz?stszych metod: broni palnej, powieszenia i zatrucia. W Szwajcarii, gdzie prawie ka?dy posiada broń paln?, najwi?cej samobójstw dokonywanych jest przez powieszenie si?. Samobójstwo poprzez skok jest cz?ste w Hongkongu oraz Singapurze i stanowi przyczyn? odpowiednio 50% i 80% samobójstw. Najcz?stszym sposobem pope?nienia samobójstwa w Chinach jest spo?ycie pestycydów. W Japonii nadal spotyka si? tradycyjn? form? samobójstwa poprzez seppuku, jednak najpowszechniejszym sposobem jest powieszenie si?.

Jedn? z metod samobójstwa jest samobójstwo po?rednie – (ang.) suicide by proxy (samobójstwo przez pe?nomocnika), suicide by cop (samobójstwo przez policj?). Zosta?o opisane jako ka?dy incydent, w którym samobójca powoduje, ?e jego ?mier? ma zosta? przeprowadzona przez inn? osob?. W USA zanotowano incydenty polegaj?ce na markowaniu przez samobójców u?ycia broni przeciwko uzbrojonemu funkcjonariuszowi (prawdziwej lub atrapy – zabawki, gazowej, pistoletu startowego) w celu sprowokowania go do zabicia samobójcy.

Patofizjologia

Uwa?a si?, ?e samobójstwo jest wynikiem wzajemnego oddzia?ywania czynników spo?ecznych, ?rodowiskowych, psychicznych oraz biologicznych (patofizjologicznych). Dowiedziono, ?e niski poziom neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF) jest bezpo?rednio zwi?zany z samobójstwem (a tak?e z depresj?, zaburzeniami pourazowymi, schizofreni? oraz zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi). Sekcje zw?ok wykaza?y u samobójców obni?enie poziomu BDNF w hipokampie i korze przedczo?owej – dotyczy?o zarówno samobójców bez diagnozy zaburzeń psychicznych, jak i cierpi?cych na zaburzenia psychiczne. Uwa?a si?, ?e poziom serotoniny, neuroprzeka?nika wyst?puj?cego w mózgu, jest niski u samobójców. Opiera si? to cz??ciowo na odkryciu podwy?szonych poziomów receptorów 5-HT2A stwierdzonych po ?mierci. Ponadto, na niski poziom serotoniny w mózgu samobójców wskazuje obni?ony poziomu kwasu 5-hydroksyindolooctowego (który jest produktem rozpadu serotoniny) w p?ynie mózgowo-rdzeniowym. W zachowaniach samobójczych wa?n? rol? odgrywa tak?e o? hormonalna podwzgórze-przysadka-nadnercza. Potwierdzeniem tego jest wysoki poziom kortyzolu w p?ynie mózgowo-rdzeniowym samobójców. Przeszkod? dla szybkiego rozwoju badań nad procesami patofizjologicznymi zwi?zanymi z samobójstwem s? znaczne trudno?ci metodologiczne. Przyjmuje si?, ?e dalsze badania epigenetyczne (dotycz?ce zmian w ekspresji genów pod wp?ywem czynników ?rodowiskowych, które nie zmieniaj? kodu DNA) mog? pozwoli? poszerzy? wiedz? dotycz?c? procesów patofizjologicznych zwi?zanych z zagro?eniem samobójczym.

Metody zapobiegawcze

Tabliczka umieszczona na mo?cie Golden Gate zach?caj?ca do skorzystania z telefonu zaufania dla osób my?l?cych o samobójstwie.

Zapobieganie samobójstwom (prewencja samobójstw) oznacza dzia?ania, których celem jest niedopuszczanie do wyst?powania samobójstw, polegaj?ce na identyfikowaniu i redukowaniu czynników prowadz?cych do samobójstw. Kluczowe znaczenie zapobiegawcze maj? dzia?ania na rzecz poprawy stanu zdrowia psychicznego populacji, które obejmuj? upowszechnianie dost?pu do ?wiadczeń zdrowotnych, w tym opieki psychiatrycznej, psychoterapeutycznych metod leczenia, kompleksowej opieki ?rodowiskowej i lecznictwa odwykowego. Dzia?ania te pozwalaj? na obj?cie skutecznym leczeniem osób cierpi?cych z powodu depresji, choroby afektywnej dwubiegunowej, schizofrenii, uzale?nienia od alkoholu oraz ?rodków odurzaj?cych lub innych zaburzeń psychicznych, a zw?aszcza tych osób, które ju? wcze?niej podj??y prób? samobójcz? lub inne dzia?ania autoagresywne. Znaczenie zapobiegawcze maj? tak?e dzia?ania na rzecz przyjaznych warunków pracy i warunków bytowych, opieka socjalna, dzia?ania zmierzaj?ce do wzmacniania i poprawy relacji rodzinnych, wi?zi spo?ecznych, przeciwdzia?anie dyskryminacji, upowszechnianie wiedzy na tematy zdrowia psychicznego i jego ochrony. Rol? zapobiegawcz? pe?ni tak?e zmniejszenie dost?pno?ci ?rodków samobójczych, jak np. dost?pu do broni palnej oraz substancji toksycznych i odurzaj?cych, w tym alkoholu. Inne ?rodki zapobiegawcze obejmuj? zmniejszenie dost?pu do w?gla drzewnego oraz montowanie barierek na mostach i peronach metra. Cho? telefony zaufania s? ?rodkiem powszechnie stosowanym, dotychczas nie potwierdzono empirycznie ich skuteczno?ci.

Badania przesiewowe

Brakuje danych dotycz?cych skuteczno?ci badań przesiewowych ludno?ci na ostateczny wska?nik samobójstw. W zwi?zku z wysokim odsetkiem osób, których wynik jest pozytywny, a które nie s? zagro?one samobójstwem, pojawiaj? si? zastrze?enia, ?e dzia?ania przesiewowe mog? prowadzi? do nadmiernego wykorzystania zasobów ochrony zdrowia psychicznego. Zalecana jest jednak ocena osób zagro?onych. Wydaje si?, ?e zapytanie o my?li samobójcze nie zwi?ksza zagro?enia.

Leczenie zaburzeń psychicznych

W przypadku osób cierpi?cych na zaburzenia psychiczne ró?ne rodzaje terapii mog? pomóc zmniejszy? zagro?enie zwi?zane z samobójstwem. Osoby w aktywny sposób próbuj?ce pope?ni? samobójstwo mog? zosta? przyj?te do o?rodka psychiatrycznego, dobrowolnie lub nie. Przedmioty stanowi?ce zagro?enie s? zazwyczaj rekwirowane. Niektórzy klinicy?ci nak?aniaj? pacjentów do podpisania umowy zapobiegaj?cej samobójstwu, w ramach której pacjent stwierdza, ?e nie b?dzie próbowa? si? zrani? po wypisaniu. Nie udowodniono jednak skuteczno?ci takiego dzia?ania. Je?eli osoba nie jest szczególnie zagro?ona, mo?liwe jest prowadzenie terapii psychicznej ambulatoryjnie. W przypadku osób o osobowo?ci chwiejnej emocjonalnie typu borderline, które zazwyczaj miewaj? my?li samobójcze krótkoterminowa hospitalizacja nie jest skuteczniejsz? metod? ni? opieka w ramach spo?eczno?ci.

Przedstawiono niepotwierdzone dowody ?wiadcz?ce o tym, ?e psychoterapia, zw?aszcza dialektyczna terapia behawioralna, pozwala zmniejszy? zagro?enie samobójstwem u m?odzie?y oraz u osób o osobowo?ci chwiejnej typu borderline. Nie znaleziono jednak jednoznacznych dowodów na zmniejszenie liczby pope?nianych samobójstw.

Ryzyko samobójcze a stosowanie leków przeciwdepresyjnych

Tzw. leki przeciwdepresyjne s? niejednolit? grup? substancji o zró?nicowanej budowie chemicznej, mechanizmach dzia?ania i wp?ywie na organizm. Ponadto, reakcje na ten sam lek przeciwdepresyjny mog? by? znacz?co odmienne u ró?nych pacjentów (osobnicza zmienno?? w odpowiedzi na lek). Szacuje si?, ?e zastosowanie leku przeciwdepresyjnego przynosi istotn? popraw? u ok. 50–70% pacjentów leczonych z powodu depresji. U blisko po?owy z pozosta?ych, zmiana leku równie? przynosi popraw?. Leki z tej grupy znajduj? zastosowanie nie tylko w leczeniu zaburzeń depresyjnych, lecz tak?e zaburzeniach l?kowo-depresyjnych, zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych, zaburzeniach l?kowych uogólnionych, agorafobii, fobii spo?ecznej, zaburzeniach adaptacyjnych, zaburzeniach stresu pourazowego, zaburzeniach jedzenia i innych. Korzystny wp?yw tych leków na nastrój pacjentów (i cz??? innych aspektów funkcjonowania) zwykle ujawnia si? po up?ywie 10–28 dni ich systematycznego stosowania. Natomiast nieco wcze?niej dochodzi do poprawy w zakresie nap?du psychomotorycznego, co subiektywnie wyra?a si? w poczuciu dysponowania wi?kszym zasobem energii czy te? wi?kszymi ch?ciami do podejmowania aktywno?ci. Z kolei dzia?ania niepo??dane, je?eli wyst?pi?, zwykle obserwowane s? w ci?gu pierwszych kilku dni od rozpocz?cia terapii. Maj? one najcz??ciej ?agodny charakter (np. przemijaj?ca utrata ?aknienia, nudno?ci], biegunka, bóle g?owy). Jednak?e u niewielkiej cz??ci pacjentów dochodzi do nasilenia niepokoju, pobudzenia lub akatyzji. Wymienione sytuacje wzmo?enia nap?du lub pobudzenia, które poprzedzaj? popraw? w zakresie nastroju, mog? przej?ciowo nasila? my?li lub tendencje samobójcze (ulotki informacyjne znajduj?ce si? w opakowaniach z lekami przeciwdepresyjnymi zwykle zawieraj? skrócon? informacj? na ten temat). W takich przypadkach kontakt z lekarzem i odpowiednie zmodyfikowanie leczenia zwykle pozwalaj? na usuni?cie lub zredukowanie dzia?ań niepo??danych. Ryzyko opisanych komplikacji uwydatnia znaczenie odpowiedniej wspó?pracy pacjent-lekarz w zakresie stosowanej farmakoterapii – szczególnie u pacjentów, u których wyj?ciowo obecne s? my?li samobójcze.

Przewa?aj?ca cz??? badań wskazuje, ?e stosowanie leków przeciwdepresyjnych, zw?aszcza z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, w leczeniu depresji jednobiegunowej prowadzi w d?u?szej perspektywie do redukcji my?li samobójczych oraz zachowań samobójczych. Przyjmuje si?, ?e efekt ten uzyskiwany jest za po?rednictwem ich korzystnego wp?ywu na objawy depresji jednobiegunowej. Niemniej jednak, badania nad bezpieczeństwem stosowania leków przeciwdepresyjnych wci?? s? prowadzone, przy czym wyniki cz??ci z nich wzbudzaj? kontrowersje.

Instytucje oferuj?ce wsparcie lub terapi?

W przypadku wyst?powania my?li samobójczych, szczególnie tych którym towarzysz? tendencje do ich realizacji (zagro?enie samobójcze), nast?puj?ce instytucje oferuj? profesjonaln? pomoc:

• o?rodki interwencji kryzysowej,
• pogotowie ratunkowe,
• szpitalne oddzia?y ratunkowe,
• szpitalne izby przyj??,
• poradnie zdrowia psychicznego,
• gabinety psychiatryczne, psychoterapeutyczne i psychologiczne,
• o?rodki ca?odobowej opieki zdrowotnej,
• o?rodki podstawowej opieki zdrowotnej,
• telefony zaufania,
• portale internetowe oferuj?ce informacje i wsparcie,
• grupy wsparcia (o profilu zale?nym od pod?o?a tendencji samobójczych).

Od 7 czerwca 2021 dzia?a w Polsce internetowa platforma edukacyjno-profilaktyczna ?ycie warte jest rozmowy, powsta?a we wspó?pracy z Polskim Towarzystwem Suicydologicznym.

Historia

Historia poj?cia

Odr?bne s?owo na oznaczenie samobójstwa pojawi?o si? dopiero w czasach nowo?ytnych. Wcze?niej u?ywano wyra?eń opisowych lub ogólnych s?ów oznaczaj?cych zabójstwo, co mog?o by? ?ród?em nieporozumień.

?acińska nazwa suicidium (od sui caedere, ?zabi? si?”) jest notowana w 1177. Jest to jednak u?ycie incydentalne i poj?cie nie wesz?o do szerszego u?ytku. Od ?acińskiego s?owa pochodzi angielskie suicide, a tak?e niektóre przymiotniki w j?zyku polskim (np. zespó? presuicydalny).

Angielskie suicide notowane jest w 1634. S?owo to nadal by?o szerzej nieznane i by?o u?ywane zamiennie z bardziej opisowymi self-slaughter, self-killing, czy self-destruction.

Polskie samobójstwo odnotowane jest dopiero w latach 70. XVIII w. S?ownik Lindego odnotowuje te? inne formy: siebiebójstwo, siebiebój, samokatca.

Brak odr?bnego s?owa w epoce nowo?ytnej na oznaczenie samobójstwa jest dla wielu badaczy zastanawiaj?cy. Wskazuj? oni, ?e mo?e by? to oznak? istnienia kulturowego tabu – niech?ci mówienia o samobójstwie, by? mo?e umotywowanej religijnie, a tak?e braku zrozumienia odr?bno?ci zjawiska.

Stosunek do samobójstwa

Samobójstwo Decebala z Kolumny Trajana

Pogl?dy na samobójstwo i sposób traktowania samobójców podlega?y przemianom w toku historii. Na Zachodzie, w staro?ytno?ci stosunek do samobójstwa by? niejednoznaczny. Pocz?tkowo samobójstwo rozpatrywane by?o w kategoriach religijnych, moralnych b?d? jako zjawisko patologiczne. Cz?sto by?o traktowane jako wynik choroby psychicznej czy interwencji si? naddnaturalnych. W staro?ytnych Atenach osoba pope?niaj?ca samobójstwo bez zgody państwa nie mog?a liczy? na normalny pogrzeb. Samobójca by? chowany samotnie poza miastem, bez mogi?y ani nagrobka. W staro?ytnej Grecji oraz Rzymie samobójstwo by?o uwa?ane za dopuszczaln? metod? radzenia sobie z pora?k? militarn?. Kiedy w antycznym Rzymie niewolnicy zacz?li ponosi? ?mier? z w?asnej r?ki, zosta?o uznane za przest?pstwo, z powodów ekonomicznych.

Zasadnicz? zmian? w stosunku do samobójstwa wnios?o chrze?cijaństwo. W doktrynie chrze?cijańskiej (Biblia, Augustyn z Hippony, Tomasz z Akwinu) samobójstwo by?o jednoznacznie pot?piane. Chrze?cijaństwo jako dominuj?ca religia, wyznaczy?o tak?e opinie spo?eczne i kszta?t instytucji prawnych. Przez wiele stuleci, samobójstwo by?o aktem jednoznacznie pot?pianym: przez prawo, spo?eczeństwo, religi? (zarówno katolicyzm, jak i protestantyzm) i filozofi?. Chrze?cijanie, którzy zdecydowali si? na prób? samobójcz?, byli ekskomunikowani, a osoby, które zmar?y w wyniku samobójstwa, by?y chowane poza po?wi?conym cmentarzem. Samobójstwo (zarówno udane, jak i niedosz?e) by?o karane prawem. Zgodnie z ordonansem o post?powaniu karnym Ludwika XIV (1670) cia?o samobójcy by?o przeci?gane po ulicach, twarz? do ziemi, lub wyrzucane na stos ?mieci. Mienie samobójcy by?o konfiskowane.

Pierwsz? szersz? argumentacj? broni?c? samobójstwa przedstawi? John Donne w teologiczno-prawniczej pracy Biathanatos (1607). Szersza zmiana w opinii na temat samobójstwa zacz??a zachodzi? dopiero w kolejnym stuleciu. W o?wieceniu zacz?to odchodzi? od jego oceny religijnej, jako grzechu przeciwko Bogu, a zacz?to je postrzega? w kategoriach ?wieckich i naukowych. Rozwój prasy upowszechni? wiedz? o skali zjawiska samobójstwa. Stopniowo zacz?to postrzega? samobójstwo jako zjawisko masowe, a nie wyj?tkowe. Doniesienia prasowe na temat poszczególnych samobójstw, stopniowo zmienia?y te? nastawienie opinii publicznej, która zacz??a postrzega? w samobójcach osoby, które nale?y zrozumie? i wspó?czu? im. Spowodowa?o to wi?ksze zró?nicowanie w ocenach etycznych samobójstwa, a tak?e odej?cie od jego kryminalizacji. Du?? rol? w zmianie nastawienia mia?a literatura, m.in. dzie?a Rousseau, Goethego i Flauberta, prezentuj?ce idealizowany obraz samobójstwa, jako tragedii jednostki odrzuconej przez spo?eczeństwo czy dotkni?tej nieszcz??liw? mi?o?ci?.

W XIX wieku samobójstwo sta?o si? przedmiotem badań naukowych. W wielu krajach zacz?to zbiera? szczegó?owe dane statystyczne na temat samobójstw. Samobójstwo sta?o si? przedmiotem zainteresowania psychologii, a na prze?omie XIX i XX w. za spraw? Durkheima równie? socjologii. Rosn?ce w XIX wieku statystyki samobójstw by?y przez wielu traktowane jako przejaw post?puj?cego upadku spo?eczeństw zachodnich. Samobójstwo zacz?to postrzega? jako problem spo?eczny, a d??enie do zmniejszania skali tego zjawiska sta?o si? przedmiotem zainteresowania polityki spo?ecznej państw.

Filozofia

Samobójstwo od czasów najdawniejszych jest istotnym problemem etycznym. Stanowi te? przedmiot rozwa?ań antropologii filozoficznej. Stanowiska filozoficzne na temat samobójstwa du?o czerpi? z tradycji religijnych (filozofia zachodnia z tradycji judeochrze?cijańskiej). Wspó?cze?nie na dyskusje filozoficzne ogromny wp?yw maj? odkrycia naukowe.

Podstawowym problemem etycznym, jest pytanie o warunki, w których samobójstwo mo?e by? uzasadnione moralnie. Bardziej szczegó?owymi kwestiami jest rola innych osób (czy mog? pomaga? przy samobójstwie, czy powinny powstrzymywa? samobójc?), rola państwa (penalizacja samobójstwa lub d??enie do przeciwdzia?ania samobójstwu) i pytanie, czy samobójstwo mo?e by? aktem racjonalnym.

Wspó?cze?nie, wa?nym obszarem sporów bioetycznych jest eutanazja. Spory te w du?ej mierze czerpi? z dyskusji dotycz?cych samobójstwa, s? jednak odr?bnym obszarem problemowym. Innymi wspó?cze?nie dyskutowanymi problemami na temat samobójstwa jest prawo do samobójstwa, a tak?e kwestie epistemologiczne (co to znaczy dobrze poinformowana wola jednostki, czy nie wiedz?c, czym jest ?mier?, mo?na podj?? racjonaln? decyzj? o zakończeniu ?ycia).

Argumenty deontologiczne

Etyki deontologiczne dokonuj? oceny etycznej samobójstwa na podstawie istniej?cych norm i zasad moralnych. Wiele etyk religijnych (w szczególno?ci etyka chrze?cijańska) zakazuje samobójstwa na podstawie przykazań danej religii. W chrze?cijaństwie wp?ywowe argumenty przeciwko samobójstwu sformu?owali Augustyn z Hippony i Tomasz z Akwinu. Augustyn wskazywa?, ?e samobójstwo jest odrzuceniem Boskiego daru ?ycia i jest sprzeczne z wol? Boga. Akwinata opar? sprzeciw wobec samobójstwa na poj?ciu naturalno?ci. Samobójstwo jest jego zdaniem nienaturalne (a tym samym stanowi grzech ci??ki), gdy? jest sprzeczne z d??eniem ka?dej istoty do samozachowania. Wywodz?cy si? ze stanowiska religijnego argument odwo?uj?cy si? do ?wi?to?ci ?ycia ludzkiego jest obecny w dyskusjach etycznych do dzi?, równie? w pismach autorów ?wieckich (np. Ronald Dworkin). ?wieckie argumenty przeciwko samobójstwu sformu?owa? m.in. Immanuel Kant, opieraj?c si? na imperatywie kategorycznym. Stanowisko Kanta uznawane jest niekiedy za jedyne ?wieckie stanowisko etyczne, z dobrze uzasadnionym etycznym pot?pieniem samobójstwa.

Istniej? równie? stanowiska deontologiczne wskazuj?ce, ?e samobójstwo mo?e by? dopuszczalne, a w niektórych przypadkach nawet zalecane. Stanowiska te odwo?uj? si? najcz??ciej do zasady autonomii moralnej podmiotu, daj?c jej pierwszeństwo, je?li akt samobójstwa by? zgodny z poinformowan? wol? jednostki i nie wi??e si? ze szkod? innych. Argumenty na rzecz takiej oceny samobójstwa przedstawili Seneka M?odszy, Artur Schopenhauer, Jean-Jacques Rousseau (ustami St. Preuxa – postaci z Nowej Heloizy) i Madame de Sta?l (która jednak zmieni?a pó?niej swoj? ocen? samobójstwa). Ze stanowiska deontologicznego wyrastaj? równie? wspó?czesne koncepcje wskazuj?ce na istnienie podstawowego prawa jednostki do samobójstwa (wyra?one m.in. przez Schopenhauera i Friedricha Nietzschego).

Argumenty konsekwencjonalistyczne

Etyki konsekwencjalistyczne w swojej ocenie etycznej bior? pod uwag? konsekwencje, jakie dla jednostki i dla jej otoczenia niesie samobójstwo. Konsekwencjalistyczna argumentacja religijna (np. w chrze?cijaństwie) wskazuje, ?e ten grzech ci??ki niesie ze sob? wieczne pot?pienie samobójcy. W filozofii politycznej czy argumentacji prawniczej wskazywano cz?sto, ?e samobójstwo jest obraz? przeciwko w?adcy, państwu, czy spo?eczeństwu (Arystoteles, William Blackstone). Wskazywano równie? na negatywne konsekwencje (prawne, psychologiczne, spo?eczne), jakie ma samobójstwo dla osób najbli?szych. Z kolei stoicy argumentowali za samobójstwem, je?li mog?o przynie?? dobre konsekwencje (np. podniesienie cnót publicznych, obrona wolno?ci i innych warto?ci). Utylitarna ocena samobójstwa zale?y od kalkulacji ró?nych warto?ci (np. bólu, który zostaje przerwany i ewentualnych korzy?ci dla najbli?szych). Jak wskazywa? David Hume, podejmuj?c polemik? z religijnymi i ?wieckimi argumentami pot?piaj?cymi samobójstwo, ?ycie jednostki mo?e by? tak pe?ne cierpienia i trudu, ?e jego trwanie mo?e by? gorsze dla jednostki ni? ?mier?.

Etyka cnót

Mniej rozwini?ta jest refleksja nad samobójstwem w ramach etyki cnót. Etycy argumentuj?cy przeciwko samobójstwu, wskazywali, ?e jest to forma tchórzostwa, ucieczki przed problemami czy cierpieniem (Arystoteles, Augustyn z Hippony, Tomasz z Akwinu, Madame de Sta?l w pó?niejszym okresie). Aretaiczni obrońcy samobójstwa (w szczególno?ci stoicy) wskazywali z kolei, ?e samobójstwo jest aktem odwagi i afirmacj? osobistej wolno?ci. Dla staro?ytnych cyników (np. Peregrinosa Proteusa) samobójstwo wi?za?o si? z praktykowaniem cnoty apatii: pogardy wobec ?mierci i nieczu?o?ci na cierpienie.

Antropologia filozoficzna

Samobójstwo stanowi jeden z centralnych motywów egzystencjalizmu, który traktuje je jako akt wyra?aj?cy istot? ludzkiej kondycji. W ?wiecie, w którym cz?owiek jest jedynym ?ród?em sensu, odebranie sobie ?ycia jest najbardziej radykalnym aktem, na który cz?owiek mo?e si? zdoby?. Najbardziej wp?ywow? analiz? samobójstwa jest Mit Syzyfa Alberta Camusa . W pierwszym zdaniu eseju Camus deklaruje ?Jest tylko jeden problem filozoficzny prawdziwie powa?ny: samobójstwo”. Camus, wskazuj?c na brak ostatecznego celu i absurdalno?? ?ycia ludzkiego i ?wiata, opisuje samobójstwo jako akt ucieczki. Pod tym s?owem rozumie zarówno odebranie sobie ?ycia fizycznego, jak i ?samobójstwo filozoficzne” – intelektualn? ucieczk? przed absurdem w u?udy metafizyki, religii czy nauki. Samobójstwo nie jest jednak rozwi?zaniem. Camus przywo?uje posta? Syzyfa, czyni?c z jego bezowocnego, lecz heroicznego trudu metafor? losu cz?owieka . Odr?bn? egzystencjaln? analiz? samobójstwa przedstawi? tak?e Jean-Paul Sartre.

Spo?eczeństwo i kultura

Regulacje prawne

Sztylet tantō przygotowany do seppuku.

W wi?kszo?ci zachodnich państw samobójstwo nie jest ju? przest?pstwem, jednak by?o nim od okresu ?redniowiecza do pocz?tku XIX w. W wielu państwach muzu?mańskich samobójstwo stanowi przest?pstwo.

W Australii doradzanie, pod?eganie lub pomoc w samobójstwie innej osoby stanowi przest?pstwo, a prawo przewiduje mo?liwo?? u?ycia wobec osoby ?si?y koniecznej” w celu zapobiegni?cia samobójstwu. W pó?nocnej Australii w latach 1996–1997 dopuszczalne by?o samobójstwo przy pomocy lekarza.

Wspó?cze?nie ?adne państwo europejskie nie uznaje samobójstwa lub próby samobójczej za przest?pstwo. W Anglii i Walii dekryminalizacja samobójstwa nast?pi?a w oparciu o ustaw? o samobójstwach z 1961, podczas gdy Irlandia zrobi?a to w 1993. S?owo ?pope?ni?” by?o u?ywane w odniesieniu do nielegalno?ci samobójstwa, jednak wiele organizacji przesta?o go u?ywa? w tym kontek?cie w zwi?zku z jego negatywn? konotacj?.

W Indiach samobójstwo jest nielegalne, a rodzin? samobójcy mog? spotka? problemy prawne. W Niemczech aktywna eutanazja jest nielegalna, a ka?da osoba obecna w czasie pope?nienia samobójstwa mo?e zosta? oskar?ona o nieudzielenie pomocy w sytuacji zagro?enia ?ycia. Szwajcaria podj??a dzia?ania maj?ce na celu legalizacj? eutanazji (zabójstwa na ??danie i pod wp?ywem wspó?czucia) dla osób przewlekle chorych psychicznie. W wyroku wydanym w 2006 S?d Najwy?szy w Lozannie przyzna? nieznanej osobie cierpi?cej na problemy psychiczne prawo do odebrania sobie ?ycia.

W USA samobójstwo nie jest nielegalne, ale mo?e wi?za? si? z kar? dla osoby próbuj?cej je pope?ni?. Samobójstwo w asy?cie lekarza jest legalne w stanie Oregon oraz Waszyngton.

W Korei Pó?nocnej samobójstwo jest nielegalne, a konsekwencj? mo?e by? pos?anie dwóch lub trzech pokoleń rodziny oskar?onego do obozów koncentracyjnych.

Samobójstwo w prawie polskim

W polskim prawie nigdy nie uznawano samobójstwa za czyn zabroniony, nie jest czynem zabronionym równie? próba samobójcza.

Poniewa? jednak samobójstwo jest z punktu widzenia polskiego prawodawcy czynem spo?ecznie niepo??danym, przest?pstwem jest w Polsce nak?anianie do samobójstwa lub udzielenie pomocy w pope?nieniu samobójstwa przez inn? osob?, nawet na jej ?yczenie. Ten typ przest?pstwa przewiduje przepis art. 151 Kodeksu karnego, który stanowi: ?kto namow? lub przez udzielenie pomocy doprowadza cz?owieka do targni?cia si? na w?asne ?ycie, podlega karze pozbawienia wolno?ci od 3 miesi?cy do lat 5”. Polskie prawo karne przyjmuje te? karalno?? usi?owania pope?nienia przest?pstwa (art. 13 § 1 k.k.), tym samym namawianie innej osoby do podj?cia próby samobójczej podlega karze, nawet je?li pokrzywdzony nie targn?? si? na w?asne ?ycie.

Podobnie jak art. 151 k.k. problematyk? samobójstw reguluje art. 207 kodeksu. W § 3 przewidziano kar? pozbawienia wolno?ci dla sprawcy, którego ofiara (osoba najbli?sza lub inna osoba pozostaj?ca w sta?ym lub przemijaj?cym stosunku zale?no?ci od sprawcy albo ma?oletni lub osoba nieporadna ze wzgl?du na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny), w wyniku zn?cania si? psychicznego lub fizycznego dokonuje targni?cia si? na w?asne ?ycie. Analogiczny przepis znajduje si? w cz??ci wojskowej kodeksu.

Przepisy kodeksu cywilnego wy??czaj? mo?liwo?? wyp?aty odszkodowania za ?mier? osoby, która targn??a si? na w?asne ?ycie w okresie 6 miesi?cy od zawarcia umowy ubezpieczenia, jednak wy??czenie nie ma zastosowania po 2 latach od daty zawarcia umowy ubezpieczenia (art. 833 kodeksu cywilnego).

W oparciu o art. 23 i 24 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w przypadkach osób, których dotychczasowe zachowanie z powodu choroby psychicznej wskazuje na bezpo?rednie zagro?enie dla ich ?ycia, mo?liwe jest ich przyj?cie do szpitala w trybie nag?ym bez ich zgody. Przepisy te mog? by? stosowane zarówno wobec chorych psychicznie, którzy znajduj? si? w stanie mog?cym poprzedza? prób? samobójcz?, jak i chorych po podj?ciu próby samobójczej, u których utrzymuje si? stan zagro?enia samobójczego. Ka?de przyj?cie pacjenta do szpitala bez jego zgody, zgodnie z przepisami ustawy, wymaga zatwierdzenia przez kierownika oddzia?u oraz wszcz?cia procedury weryfikacji przyj?cia bez zgody przez s?d. Zgodnie z art. 33 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, wobec osoby przyj?tej do szpitala psychiatrycznego bez jej zgody mo?na stosowa? niezb?dne czynno?ci lecznicze, maj?ce na celu usuni?cie przewidzianych w ustawie przyczyn przyj?cia bez zgody, a wi?c przyczyn stanu zagro?enia samobójczego.

Samobójstwo a religia

Hinduska wdowa p?on?ca wraz z cia?em swojego m??a, ok. 1820

W wi?kszo?ci od?amów chrze?cijaństwa samobójstwo uznawane jest za grzech g?ównie w oparciu o nauki wp?ywowych teologów, np. ?w. Augustyna z Hippony i ?w. Tomasza z Akwinu, ale samobójstwo nie by?o uznawane za grzech przez chrze?cijan bizantyńskich, np. w ?wietle kodeksu Justyniana. Zgodnie z doktryn? katolick? powodem takiego postrzegania jest przykazanie ?Nie zabijaj” (w ramach Nowego Przymierza przez Jezusa w Ewangelii ?w. Mateusza 19,18) oraz przekonanie, ?e ?ycie jest darem od Boga, który nie mo?e zosta? odtr?cony, a samo samobójstwo jest dzia?aniem przeciwko ?naturalnemu porz?dkowi rzeczy”, w zwi?zku z czym narusza Boski plan.

Uwa?a si? jednak, ?e choroba psychiczna i strach przed cierpieniem zmniejsza odpowiedzialno?? osoby pope?niaj?cej samobójstwo. Kontrargumenty stanowi? nast?puj?ce fakty: przykazanie zakazuj?ce zabijania mo?e by? dos?ownie prze?o?one jako ?nie dopuszczaj si? morderstwa”, co niekoniecznie odnosi si? do samego siebie. Bóg da? ludziom woln? wol?; odebranie sobie ?ycia nie narusza boskiego porz?dku rzeczy w stopniu wi?kszym ni? leczenie choroby, a samobójstwa wyznawców Boga wymienione s? w Biblii bez pot?pienia.

Judaizm skupia si? na istocie warto?ci ?ycia i w zwi?zku z tym jego wyznawcy uwa?aj?, ?e samobójstwo jest sprzeciwem wobec bosko?ci ?wiata. Mimo tego, w ekstremalnych warunkach, w przypadku, gdy ?yd zostaje postawiony przed wyborem porzucenia religii albo samobójstwa, dochodzi?o do indywidualnych lub masowych samobójstw (np. Masada). W liturgii ?ydowskiej smutnym przypomnieniem takich wydarzeń jest modlitwa ?gdy nó? znajduje si? przy gardle” dla osób umieraj?cych ?w celu u?wi?cenia imienia bo?ego” (patrz: m?czeństwo). Dzia?ania takie spotykaj? si? z mieszanym odzewem ?ydowskich w?adz – niektórzy uwa?aj? je za bohaterskie m?czeństwo, podczas gdy inni twierdz?, ?e odebranie sobie ?ycia w celu uzyskania m?czeństwa jest z?ym czynem.

W islamie samobójstwo nie jest dopuszczalne.

W hinduizmie samobójstwo jest zasadniczo aktem krytykowanym we wspó?czesnym spo?eczeństwie hinduskim i uznawanym za grzech podobny do zabicia innej osoby. ?wi?te ksi?gi hinduizmu stwierdzaj?, ?e osoba pope?niaj?ca samobójstwo stanie si? cz??ci? ?wiata duchowego i b?dzie w?drowa? po ziemi do czasu, gdy osoba taka umar?aby, gdyby nie pope?ni?a samobójstwa. W hinduizmie uznawane jest prawo do odebrania sobie ?ycia poprzez niebrutalne zag?odzenie si?, znane jako prajopawesa. Jednak prajopawesa jest aktem zarezerwowanym dla osób, które nie maj? ju? ch?ci do ?ycia, ambicji ani ?adnych zobowi?zań w swoim ?yciu.

W niektórych wyznaniach wyst?puj? pierwiastki manicheistyczne i apokaliptyczne, nakazuj?ce uwa?a? ?wiat materialny za królestwa Szatana, z którego wyzwolenie wiedzie poprzez ?mier?. ?redniowieczni katarzy praktykowali endur?, czyli samozag?odzenie. Cz?sto metafizyczne panowanie Z?a uto?samiano z konkretnym porz?dkiem spo?ecznym: w Rosji starowierców-bezpopowców opór przeciwko popieranym przez w?adz? reformom religijnym prowadzi? do samospaleń (np. w 1670 r. we wsi Bierezań spali?o si? 2700 bezpopowców). W Jonestown w Gujanie w 1978 r. dosz?o do samobójstwa wyznaniowego 918 cz?onków ?wi?tyni Ludu, amerykańskiej sekty prowadzonej przez Jima Jonesa. Wyznawcy sekty odebrali sobie ?ycie wypijaj?c napój Flavor Aid zawieraj?cy cyjanek. W latach 1994–1997 w Kanadzie, Francji i Szwajcarii samobójstwo pope?ni?o 74 cz?onków Zakonu ?wi?tyni S?ońca (OTS).

Samobójstwa polityczne

Cia?o samobójcy – majora Volkssturmu wraz z portretem Hitlera w urz?dzie miejskim w Lipsku.

Motywacj? samobójstw mog? by? przekonania ideologiczne lub sytuacja polityczna. W wielu przypadkach wi??? si? one z podzia?ami religijnymi czy etnicznymi. Po?redni zwi?zek z sytuacj? polityczn? maj? te? samobójstwa na tle ekonomicznym.

Samobójstwo bywa form? protestu spo?ecznego. 11 czerwca 1963 w Sajgonie buddyjski mnich Thích Qu?ng D?c, zosta? oblany benzyn? przez towarzyszy, po czym podpali? si? na znak protestu przeciw dyskryminacji buddyzmu przez katolicki rz?d Ng? ?ình Di?ma, co zapocz?tkowa?o ca?? seri? samospaleń wietnamskich buddystów. Forma ta rozprzestrzeni?a si? na ?wiecie, prowadz?c do samospaleń w prote?cie przeciw interwencji USA w Wietnamie (np. Alice Herz 1965, Roger Allen LaPorte 1965, George Winne Jr. 1970) czy inwazji ZSRR na Czechos?owacj? (m.in. Ryszard Siwiec 1968, Jan Palach 1969, Alain Escoffier 1977). W latach 90. licznych samospaleń dokonywali hindusi z wy?szych kast, protestuj?cy przeciw rz?dowej polityce uprzywilejowuj?cej ich zdaniem kasty ni?sze. Podobny charakter mia?y przypadki ?mierci wskutek strajku g?odowego, np. prowadzonego w 1981 przez wi??niów z IRA, który zakończy? si? ?mierci? 10 osób (m.in. Bobby’ego Sandsa). Przyczyn? ?mierci stwierdzon? przez koronera by?o ?dobrowolne zag?odzenie”, a nie samobójstwo; po sprzeciwie ze strony rodzin strajkuj?cych informacja na aktach zgonów zosta?a zmieniona na ?zag?odzenie”. Przywódca rewolucyjnej afroamerykańskiej organizacji Czarne Pantery Huey P. Newton stworzy? teori? ?rewolucyjnego samobójstwa”, w my?l której desperacja towarzysz?ca sk?onno?ciom samobójczym mog?a przeistacza? bierne znoszenie ucisku w czynny opór.

Równie? samobójstwa honorowe cz?sto mia?y zwi?zek z sytuacj? polityczn?. Czasem samobójstwa wynika?y z rozterek w obliczu wydarzeń: w czasie przewrotu majowego pope?ni? samobójstwo p?k Stefan Wi?ckowski, któremu nakazano wys?anie swojej jednostki do walki z Pi?sudskim, a gen. Kazimierz Sosnkowski dokona? próby samobójczej. W czasie II wojny ?wiatowej Erwin Rommel zosta? uznany za osob? ?wiadom? planu zamachu 20 lipca wymierzonego w Hitlera, po czym zosta? zastraszony wizj? publicznego procesu, egzekucj? i represjami wobec jego rodziny, chyba ?e zdecyduje si? odebra? sobie ?ycie. Cz??ciej pope?niane by?y w obliczu politycznej pora?ki lub militarnej kl?ski. P?k Walery S?awek w 1939 i gen. Boles?aw Wieniawa-D?ugoszowski w 1942 pope?nili samobójstwo w sytuacji za?amania si? ich planów i pozostawania w politycznej izolacji. Samobójstwa pope?niane by?y przez wielu Niemców w obliczu kl?ski w II wojnie ?wiatowej. W ten sposób skończyli swe ?ycie m.in. w Führerbunker Joseph Goebbels z rodzin? i Adolf Hitler wraz z Ev? Braun. Podej?cie japońskich wojskowych do tej sprawy uregulowa? Kodeks S?u?by Polowej (Senjinkun) z 1941, który zawiera? sformu?owanie: ?nie da? si? wzi?? przez nieprzyjaciela ?ywcem”, co oznacza?o obowi?zek pope?nienia samobójstwa nawet w przypadku dostania si? do niewoli. Samobójstwa pope?niali nie tylko ?o?nierze, ale te? np. ponad 10 tysi?cy japońskich cywilów podczas ostatnich dni bitwy o Saipan w 1944 – niektórzy z nich skoczyli z ?klifu samobójców” oraz ?klifu Banzai”. 11 wrze?nia 1973 r. samobójstwo pope?ni? socjalistyczny prezydent Chile Salvador Allende, obl??ony przez zbuntowane oddzia?y gen. Augusto Pinocheta.

Samobójstwo mo?e wreszcie by? ofensywn? metod? walki. Mit bohatera po?wi?caj?cego swe ?ycie na o?tarzu zwyci?stwa si?ga odleg?ych czasów (300 Spartan, Arnold Winkelried). W epoce nowo?ytnej nierzadkie by?y przypadki wysadzania si? w powietrze za?óg fortecznych, które nie chcia?y wpa?? w r?ce wroga (np. polskiej w Wenden w czasie wojen inflanckich, szwedzkich w Sandomierzu, Tykocinie i Koldyndze w czasie Potopu). Polska kultura zna postacie Micha?a Wo?odyjowskiego (Pan Wo?odyjowski Henryka Sienkiewicza) i Konstantego Ordona (Reduta Ordona Adama Mickiewicza), wysadzaj?cych si? na posterunku wraz z nacieraj?cymi nieprzyjació?mi. Oba wydarzenia oparte s? na wydarzeniach autentycznych, jednak zasadniczo przetworzonych na potrzeby fikcji literackiej. Cesarska Armia Japońska w czasie II wojny ?wiatowej przeprowadza?a ataki kamikaze, w których pod koniec kampanii na Pacyfiku piloci japońskiego imperium uderzali w okr?ty aliantów. Podczas wojen w Wietnamie odnotowano przypadki samobójczej ?mierci ?o?nierzy Vi?t Minh takich jak T? V?nh Di?n (rzuci? si? pod ko?a ze?lizguj?cego si? dzia?a) czy Phan ?ình Giót (w?asnym cia?em nakry? otwór strzelniczy francuskiego bunkra); a 31 stycznia 1968 oddzia? Ochotników ?mierci Wietkongu przeprowadzi? samobójcz? misj? atakuj?c ambasad? amerykańsk? w Sajgonie. W czasie wojny z Irakiem w Iranie formowano ochotnicze oddzia?y samobójcze s?u??ce m.in. przebijaniu si? przez pola minowe.

Niektóre zamachy terrorystyczne po??czone s? z samobójstwem sprawcy. Prekursorami tej formy walki byli ?redniowieczni asasyni, którzy dokonywali mordów w okoliczno?ciach niedaj?cych im szansy prze?ycia (zachowa?y si? te? przekazy o samobójstwach pope?nianych na rozkaz przywódcy). Pierwszy wspó?czesny zamach terrorystyczny o charakterze samobójczym zosta? przeprowadzony w 1972 na lotnisku Lod w Tel Awiwie przez Japońsk? Armi? Czerwon? na znak solidarno?ci z rewolucj? palestyńsk?. Po rewolucji islamskiej w Iranie reinterpretacja szyickiej martyrologii w duchu aktywistycznym dokonana przez Alego Szari’atiego przyczyni?a si? do rozwoju terroryzmu samobójczego fundamentalistów islamskich – najpierw szyickich (Hezbollah), potem sunnickich (Hamas, Al-Ka’ida, Państwo Islamskie). Równolegle terroryzm samobójczy praktykowany by? przez separatystyczne ugrupowania – Tamilskie Tygrysy na Sri Lance (ofiarami padli m.in. premier Indii Rajiv Gandhi 1991, prezydent Sri Lanki Ranasinghe Premadasa 1993 i pi?ciu lankijskich ministrów) i Parti? Pracuj?cych Kurdystanu w Turcji.

Or?downictwo

Na obrazie Alexandra-Gabriela Decampsa paleta barw, pistolet oraz list le??cy na pod?odze ?wiadcz? o zdarzeniu – artysta odebra? sobie ?ycie

Poparcie dla samobójstwa obecne jest w wielu kulturach i subkulturach. Japońskie spo?eczeństwo jest zasadniczo opisywane jako ?tolerancyjne” wobec samobójstw.

Rezultaty wyszukiwania zwi?zane z samobójstwem obejmuj? strony internetowe spo?ród których 10–30% zach?ca do samobójstwa lub zapewnia informacje pozwalaj?ce przeprowadzi? prób? samobójcz?. Uwa?a si?, ?e takie strony mog? nak?oni? osoby nara?one do pope?nienia samobójstwa. Niektórzy wchodz? za po?rednictwem Internetu w umow? samobójcz? z przyjació?mi lub obcymi poznanymi na czacie lub za po?rednictwem forum dyskusyjnego. Jednak Internet mo?e równie? zapobiega? samobójstwom zapewniaj?c grup? spo?eczn? osobom wyalienowanym.

Miejsca pope?niania samobójstw

Niektóre znane miejsca s? popularnym punktem przeprowadzania prób samobójczych. W?ród nich znajduje si? most Golden Gate w San Francisco, las Aokigahara w Japonii, urwisko Beachy Head w Anglii oraz wiadukt Bloor Street w Toronto.

Od chwili ukończenia budowy w 1937 do 2010 most Golden Gate by? miejscem 1300 zarejestrowanych samobójstw w wyniku skoku. Wiele miejsc, w których pope?niano samobójstwa, zosta?o wyposa?onych w barierki uniemo?liwiaj?ce wykonanie skoku. Jedn? z nich jest Luminous Veil w Toronto oraz barierki na wie?y Eiffla w Pary?u i Empire State Building w Nowym Jorku. W 2011 rozpocz?to monta? barierek na mo?cie Golden Gate. Kraty zamontowane zosta?y tak?e w latach 70. XX wieku na tarasie widokowym Pa?acu Kultury i Nauki w Warszawie, z którego samobójcze skoki wykonywano od 1956. Barierki wydaj? si? skutecznym sposobem zapobiegania samobójstwom.

Samobójstwo u zwierz?t

Poniewa? samobójstwo jest dzia?aniem dobrowolnym, niektórzy uwa?aj?, ?e do samobójstw nie dochodzi w?ród zwierz?t. Istnieje wiele anegdotycznych doniesień o tym, ?e zaobserwowano przypadki samozabijania si? (autodestrukcji) u psów, koni i delfinów, jednak nie s? one na tyle dobrze udokumentowane, by wyci?ga? na ich podstawie wnioski co do samobójstw u zwierz?t. Pomimo wielu wysi?ków naukowców, poszukuj?cych tzw. zwierz?cego modelu zachowań samobójczych, nie uda?o si? ich odnale?? w populacjach wyst?puj?cych w warunkach naturalnych. Problemem jest wykazanie, ?e zachowania autodestruktywne obserwowane u zwierz?t s? konsekwencj? ?wiadomego, intencjonalnego dzia?ania. Autodestruktywne, altruistyczne zachowania zwierz?t, okre?lane jako samopo?wi?cenie, wyst?puj?ce np. u owadów socjalnych (??dlenie przez robotnice pszczó?; kasty ?o?nierzy gin?cych w obronie kolonii) s? interpretowane w kategoriach doboru krewniaczego (lub grupowego), jako zwi?kszaj?ce dostosowanie (ang. inclusive fitness) osobników, b?d?cych nosicielami genów odpowiedzialnych za takie zachowania – a wi?c s? uwarunkowane genetycznie, a nie wynikaj? z wolnej woli. Tym niemniej w badaniach nad biochemicznymi uwarunkowaniami depresji i podczas testowania potencjalnych leków antydepresyjnych wykorzystywane s? wyselekcjonowane szczepy zwierz?ce, wykazuj?ce zachowania przypominaj?ce zachowania osób o sk?onno?ciach samobójczych.

Zobacz te?

• ?wiatowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom,
• eutanazja, ortotanazja, ?mier?, tanatologia, werteryzm,
• kamikaze, seppuku,
• my?li samobójcze, próba samobójcza, zespó? presuicydalny.

Bibliografia

• M.P.M.P. Battin M.P.M.P., Suicide: Ethical Aspects, [w:] Neil J.N.J. Smelser, Paul B.P.B. Baltes (red.), International Encyclopedia of Social and Behavioral Sciences, Paolo Alto – New York 2001, s. 15268–15273 .
• M.P.M.P. Battin M.P.M.P., Suicide, [w:] Stephen G.S.G. Post (red.), Encyclopedia of Bioethics, New York: Thomson Gale, 2004, s. 2475–2483 .
• Raymond Boudon, Fran?ois Bourricaud: A Critical Dictionary of Sociology. London – Chicago: Routledge, 2003, s. 395–400. ISBN 978-0-226-06728-5.
• T.T. Bronisch T.T., Suicide, [w:] Neil J.N.J. Smelser, Paul B.P.B. Baltes (red.), International Encyclopedia of Social and Behavioral Sciences, Paolo Alto – New York 2001, s. 15259–15268 .
• MichaelM. Cholbi MichaelM., Suicide, Edward N.E.N. Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 21 lipca 2017, ISSN 1095-5054 [zarchiwizowane z adresu 2025-08-14]  (ang.). typ?
• F.F. Gratton F.F., Suicide, Sociology of, [w:] Neil J.N.J. Smelser, Paul B.P.B. Baltes (red.), International Encyclopedia of Social and Behavioral Sciences, Paolo Alto – New York 2001, s. 15273–15278 .
• JoannaJ. Helios JoannaJ., Prawo do ?mierci. Uwagi na kanwie rozwa?ań o samobójstwie, [w:] Miros?awM. Sadowski, AleksandraA. Spychalska, KatarzynaK. Sadowa (red.), Prawo ?ycia i ?mierci. The Law of Life and Death, Wroc?aw: Wydzia? Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wroc?awskiego, 2013, s. 13–33 .
• Suicide. W: Stephen Michelman: Historical Dictionary of Existentialism. Lanham, MD – Plymouth: The Scarecrow Press, Inc., 2008, s. 308–309.
• AlexanderA. Murray AlexanderA., Suicide, [w:] Maryanne ClineM.C. Horovitz (red.), New Dictionary of the History of Ideas, Thomson Gale, 2005, s. 2270–2272 .
• Antoni Su?ek: Samobójstwo Emila Durkheima. W: émile Durkheim: Samobójstwo. Studium z socjologii. Oficyna Naukowa, 2011, s. 13–42.

Linki zewn?trzne

• interwencjakryzysowa.pl – dane kontaktowe o?rodków interwencji kryzysowej na terenie Polski
• emocje.pro – dane kontaktowe telefonów zaufania
• Samobójstwo.pl – portal informacyjny
• ?Zapobieganie samobójstwom dzieci i m?odzie?y” – poradnik dla pracowników szkó? i placówek o?wiatowych oraz rodziców wydany przez O?rodek Rozwoju Edukacji
• ?ycie warte jest rozmowy
• Polskie Towarzystwo Suicydologiczne
• Suicide, ethics of (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dost?p 2025-08-14].

Przeczytaj ostrze?enie dotycz?ce informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.